Με τη ματιά της Πηνελόπης

Ένα μικρό απόσπασμα από το αγαπημένο βιβλίο της Πηνελόπης Δέλτα:

ΤΟΝ ΚΑΙΡΟ ΤΟΥ ΒΟΥΛΓΑΡΟΚΤΟΝΟΥ

Λένε πως είναι για παιδιά. Λέω πως πρέπει να το διαβάζουμε και οι μεγάλοι.

σελ. 174

- Μιχαήλ, είπε έξαφνα ο Κωνσταντίνος, θα φύγω.

Ο Μιχαήλ ανατρίχιασε.

- Το ήξερα πως θα μου το έλεγες αυτό. Το έβλεπα από τη νευρικάδα σου τώρα τελευταία, είπε, και το περίμενα κάθε μέρα. Μα δε θα περιμένεις τον Νικήτα;

- Ο Νικήτας αργεί, αποκρίθηκε ο Κωνσταντίνος. Έπειτα για να τον περιμένω; Όποταν θέλω να μάθω πού βρίσκεται, δεν έχω παρά να πάγω στον πρώτο ελληνικό σταθμό και να δώσω το σύνθημα, κι αν δεν το ξέρουν εκεί, πάγω παρακάτω. Κι επιτέλους, αν δεν τον βρω αμέσως, τι πειράζει;

- Και πού θα πας;

- Πίσω.

- Στους Βουλγάρους;

- Βέβαια.

Πέρασε λίγη ώρα.

Ο Κωνσταντίνος συλλογίζουνταν περιφέροντας το βλέμμα του εδώ κι εκεί στον πυκνό πράσινο θόλο πάνω από το κεφάλι του, και ο Μιχαήλ τον κοίταξε. Η καρδιά του χτυπούσε δυνατά.

- Κωνσταντίνε, είπε με πολλή συγκίνηση, μην πάμε πια πίσω στους Βουλγάρους!

Ο Κωνσταντίνος σήκωσε λίγο το κεφάλι και κοίταξε το φίλο του, και πάλι ξαπλώθηκε στο χόρτο.

- Όχι, Μιχαήλ, είπε ήσυχα, δεν εννοούσα να ξαναρχίσομε τη ζωή της σκλαβιάς που ζήσαμε ως τώρα, ούτε είναι πια χρήσιμο, νομίζω. Λέγω να κάνομε ζωή ελεύθερη, γυρνώντας εδώ κι εκεί, πότε με τη μια πρόφαση, πότε με την άλλη. Είναι το καλύτερο μέσον τώρα για να μαζεύομε πληροφορίες και για να μεταφέρνομε γρήγορα τις ειδήσεις. Χρήματα έχω ακόμα μερικά. Εσύ έχεις;

- Κωνσταντίνε, είπε πάλι ο Μιχαήλ, άφησε πια αυτή την τέχνη...

Ο Κωνσταντίνος ανασηκώθηκε.

- Γιατί; ρώτησε σοβαρά.

- Μπορούμε να κάνομε άλλη δουλειά, πολύ πιο όμορφη!... Άκουσε, Κωνσταντίνε! Σου είπα πώς πήγα στο στρατόπεδο και πως ο Αυτοκράτορας μου φέρθηκε σα να είχα κάνει κάτι σπουδαίο. Μα δε σου είπα και τα παρακάτω.

- Σαν τι;

- Ο Αυτοκράτορας με διόρισε υπασπιστή του, και μου έδωσε να καταλάβω πως με κάνει τουρμάρχη σαν ξαναγυρίσω στο στρατόπεδο. Είχα ζητήσει την άδεια να φύγω με το Νικήτα, και ο Αύγουστος με φώναξε στη σκηνή του και μου είπε: "Πήγαινε πίσω αφού το θέλεις, μα να ξέρεις πως όποταν γυρίσεις, η θέση σου σε περιμένει." Και πρόσθεσε: "Δεν ξεχνώ ποτέ εκείνους που με υπηρέτησαν με αφοσίωση." Εσύ, Κωνσταντίνε, πρόσφερες περισσότερες υπηρεσίες από μένα. Σε φθάνει πια αυτή η ζωή! Και η αμοιβή σου θα είναι ακόμα μεγαλύτερη από τη δική μου.

- Σου είπε ο Αυτοκράτορας πως η υπηρεσία που κάμνομε είναι περιττή; ρώτησε ο Κωνσταντίνος.

- Όχι, απεναντίας, ομολόγησε ο Μιχαήλ. Ο Δαφνομήλης μου είπε πως αυτή την ώρα, ένας πιστός κατάσκοπος είναι χρησιμότερος και από ένα στρατηγό ακόμα.

Ο Κωνσταντίνος χαμογέλασε.

- Και θέλεις από τώρα να ζητήσομε ησυχία; είπε.

- Ποιος μιλά για ησυχία; Να πολεμάς με τον Αυτοκράτορα, το ονομάζεις ησυχία; Κοίταξε τον Βοτανειάτη, που ήταν στρατηγός της Θεσσαλονίκης, τι τραγικά που πέθανε! Δες τον Δαφνομήλη που πήρε το Δυρράχιο, τον Νικηφόρο Ξιφία που πήρε την Πρεσθλάβα. Πόσα χρόνια πολεμούν από τότε, σε βουνά και πεδιάδες!... Κι εμείς έτσι θα πολεμήσομε, Κωνσταντίνε, μα με τ' όνομά μας, στ' ανοιχτά πια! Αχ, τι αηδία που μου φέρνει η ζωή που κάναμε ως τώρα, να κρυβόμαστε αδιάκοπα, να δειχνόμαστε άλλο από κείνο που είμαστε...

- Γιατί το βρίσκεις άσχημο, Μιχαήλ; ρώτησε ήσυχα ο Κωνσταντίνος.

- Σου είπα, γιατί φαινόμαστε άλλο από κείνο που είμαστε, γιατί τρώμε προσβολές και ταπεινώσεις που δεν μπορούμε και δε θέλομε να εκδικήσομε, γιατί φαινόμαστε δούλοι ταπεινωμένοι και δειλοί...

- Και αυτό είναι άσχημο; είπε σκεπτικά ο Κωνσταντίνος.

Με το κεφάλι ακουμπισμένο στο χέρι, κοίταξε μακριά, μακριά, και το βλέμμα του χάνουνταν πέρα, στ' αντικρινά δάση, χωρίς να βλέπει.

- Μιχαήλ, είπε επιτέλους, πρέπει χωρίς άλλο να πας στο Βασιλέα. Το μέλλον σου είναι κει. Όποια υπηρεσία κι αν αναλάβεις εκεί, θα την κάνεις καλύτερα παρά τούτη που δεν την αγαπάς.

- Και συ, Κωνσταντίνε;

- Εγώ θα μείνω εδώ.

- Κωνσταντίνε!

- Εγώ θα μείνω εδώ γιατί δεν ντρέπομαι τη δουλειά μου... Βλέπεις, Μιχαήλ, εγώ νιώθω τα πράματα αλλιώτικα. Δε συλλογίστηκα ποτέ αν είναι όμορφο ή άσχημο να κρύβομαι και να φαίνομαι άλλο από κείνο που είμαι. Είδα ένα έργο μπροστά μου, έργο που έπρεπε να γίνει. Είδα μιαν αποστολή που μέσον του Δαφνομήλη μας εμπιστεύθηκε ο Βασιλέας. Και την είδα χρήσιμη, αναγκαία για τον τόπο μου. Ποτέ δε μου πέρασε από το νου να σκεφθώ αν αυτό που κάνω φαίνεται όμορφο ή άσχημο για το άτομό μου, - γιατί μόνο το άτομό μου μπορεί απ' αυτό να πειραχτεί - ούτε που μπορεί να με πάγει. Ο Βασιλέας, στη μεγάλη αυτή πάλη, έχει ανάγκη από ανθρώπους που, αψηφώντας κινδύνους και στερήσεις, να μαθαίνουν και να του λέγουν τους σκοπούς του εχθρού, και να τους προλαβαίνει εκείνος. Αυτό έκανα. Αν νόμιζα πως μπορούσα αλλιώτικα να ενεργήσω, χρησιμότερα για το συμφέρον της πατρίδας, θα το έκαμνα. Αλλά δεν το βλέπω.

- Κι εκεί μπορείς να υπηρετήσεις, και να δώσεις ακόμα και τη ζωή σου ηρωικά!

- Ναι, βέβαια! Μα εκεί βρίσκει ο Αυτοκράτορας όσους θέλει. Ένας περισσότερος, ένας λιγότερος, διαφορά δεν κάνει. Εδώ είμαστε λίγοι, η δουλειά μας είναι δύσκολη. Δεν αρκεί να είναι κανείς γενναίος. Την τέχνη αυτή την ξέρομε μεις καλά. Τις υπηρεσίες που μπορώ να προσφέρω εδώ, για τον τόπο μου και το Βασιλέα μου, εκεί δε θα μπορούσα να τις κάνω ποτέ!

- Κωνσταντίνε, ξέσπασε με απελπισία ο Μιχαήλ, είναι άσχημη η διπλοπρόσωπη, η δόλια τέχνη του κατασκόπου! Είναι άτιμη.

Ο Κωνσταντίνος σηκώθηκε όρθιος. Του φάνηκε του Μιχαήλ σαν πιο ψηλός, σαν πιο μεγάλος.

- Καμιά δουλειά δεν είναι άσχημη, όσο δεν την ασχημίζει εκείνος που την κάμνει, είπε. Άνθρωπος που εργάζεται χωρίς καμιάν οπισθοβουλία, που δίνει τη ζωή του χωρίς υπολογισμούς, ξέροντας πως τίποτα δεν έχει να κερδίσει από τη θυσία, απεναντίας μάλιστα, πως αν ανακαλυφθεί και αν πιαστεί, σε βασανιστήρια θα τελειώσει, και όμως εξακολουθεί το έργο του, ο άνθρωπος αυτός άτιμος δεν μπορεί να είναι... Είτε κατασκοπεία ονομάσεις τη δουλειά μου, είτε τυφλή αφοσίωση στην Πατρίδα, η λέξη δε με μέλλει, ούτε αλλάζει την πράξη μου... Στέκω ψηλότερα από την πράξη μου, Μιχαήλ, γιατί ο σκοπός της είναι αγνός και πατριωτικός. Την αποστολή μου τη βλέπω όμορφη!... Και γι' αυτό μένω.

- Κωνσταντίνε!...

- Ναι, θα μείνω. Και το έργο μου θα το εξακολουθήσω. Και όλοι οι τίτλοι και οι βαθμοί που μπορείς ακόμα να μου υποσχεθείς στο στρατόπεδο του Αυτοκράτορα, και όλες οι δόξες, δε θα με κάνουν ν' αφήσω την αφανή, την κρυφή μου δουλειά, που την ξέρω αναγκαία και που την αγαπώ για τη μυστική της ομορφιά.

Μια στιγμή ακόμα στάθηκε, κοιτάζοντας το φίλο του. Ύστερα γύρισε να φύγει.

Μα το πονεμένο υπερήφανο βλέμμα του είχε πάγει στην καρδιά του Μιχαήλ. Μ' έναν πήδο σηκώθηκε και στάθηκε μπροστά του.

- Κωνσταντίνε, είπε, σε πόνεσα!...

Ο Κωνσταντίνος πήρε τα δυο χέρια του φίλου του που ήταν ακουμπισμένα στους ώμους του και τα έσφιξε με πολλήν αγάπη.

- Ναι, είπε σιγά, πόνεσα βλέποντας πως είμαστε τόσο διαφορετικοί! Δεν το είχα αντιληφθεί ποτέ... Νόμιζα πως μια ψυχή μας ένωνε...

Μαζί πήραν το δρόμο του μοναστηριού, ο καθένας βυθισμένος στις σκέψεις του.

Με τη ματιά της Πηνελόπης... Ένα δύσκολο στη θεώρησή του πρόβλημα. Που έξυπνα η συγγραφέας το βάζει να διχάζει δυο αγαπημένους φίλους αλλά και άξιους πολεμιστές.

Δεν υπάρχει εδώ σωστό και λάθος. Μόνο διαφορετικές εκτιμήσεις. Η μία όψη είναι αυτή που υποστηρίζει ο Μιχαήλ, η ομορφιά του φανερού πολέμου, η ομορφιά να δείχνεις το πρόσωπό σου. Η άλλη όψη, η σκοτεινή, υποστηρίζεται από τον Κωνσταντίνο. Η συγγραφέας σκόπιμα δείχνει σε πολλά σημεία την ανωτερότητα αυτού του παλικαριού. Θέλει έτσι να δείξει έμμεσα πως όσο και αν φαίνεται άσχημο να πολεμάς τον άλλο πόλεμο, τον κρυφό, στην πραγματικότητα αυτή η δουλειά χρειάζεται περισσότερα κότσια. Όμως η διπροσωπία είναι μαχαίρι δίκοπο και η Δέλτα, καθώς μάλιστα απευθύνεται σε παιδιά, φροντίζει να θέσει τους όρους που η διπροσωπία δεν ταυτίζεται με την ατιμία. Να μην υπάρχει σκοπιμότητα προσωπική. Να κατευθύνεται από αγνά κίνητρα που υπηρετούν έναν ανώτερο σκοπό. Και μόνο απ' αυτόν.

Αυτή η παλιά ιστορία, από τον καιρό του Βουλγαροκτόνου, (976 μ.Χ. - 1025 μ.Χ. ) αν έχει κάποιο νόημα να διαβάζεται και από τα παιδιά αλλά και από τους μεγάλους, είναι κυρίως για να γίνουμε σοφότεροι στον τρόπο που ζούμε ο καθένας τη δική του ζωή. Σήμερα βέβαια δε ζούμε τέτοιους πολέμους που συγκλόνιζαν εκείνα τα χρόνια το Βυζάντιο. Συχνά όμως ζούμε άλλους πολέμους.

Ο καθένας μας μπορεί να επιλέξει και ποιους πολέμους θα δώσει αλλά και με ποιο τρόπο. Αλλά εκείνο που μετρά είναι ο σκοπός. Για ποιο σκοπό τη δίνεις τη μάχη;

Ειλικρινά δε βρίσκω κανένα νόημα όταν στην ερώτηση ξεχνάς το σκοπό και απαντάς αν τη δίνεις με κουκούλα ή χωρίς. Δεν αποδεικνύει τίποτε αυτό. Εκείνο που αποκλειστικά ενδιαφέρει είναι ο σκοπός που υπηρετείς.

Θα εστιάσω ειδικά σε ένα θέμα που αρκετές φορές μας έχει απασχολήσει και εδώ, στο διαδίκτυο. Το θέμα των ψευδωνύμων. Είναι άραγε ηθικό να "κρύβεσαι" πίσω από ένα ψευδώνυμο; Ή μήπως πρέπει να απαγορευτεί αυτή η μόδα και όλοι να υποχρεώνονται να γράφουν με φανερή ταυτότητα;

Την απάντηση την έδωσε παραπάνω ο Κωνσταντίνος και η Πηνελόπη Δέλτα. Καμιά δουλειά δεν είναι άσχημη αν δεν την ασχημίζει εκείνος που την κάμνει.

Επομένως το ζήτημα δεν είναι το αν χρησιμοποιείς ψευδώνυμο ή αν υπογράφεις φαρδιά πλατιά με το όνομά σου, αλλά το τι γράφεις... Τι πρεσβεύεις, τι υπηρετείς με τη γραφή σου και τη συμμετοχή σου σε ένα χώρο.

Ναι, είναι αλήθεια πως αισθάνθηκα άσχημα με κάποιες σχετικές αναφορές που διάβασα τελευταία. Άκουσα ανθρώπους να κοκορεύονται που εκείνοι γράφουν με το αληθινό τους όνομα και άκουσα και τις υποψίες τους για τους άλλους που γράφουμε με ψευδώνυμο. Είδα και μια απάντηση που επίσης κοκορευόταν ότι αυτό δεν απαγορεύεται από τους κανονισμούς του φόρουμ. Δεν είναι όμως θέμα κανονισμών, αυτή είναι η δική μου άποψη. Είναι βαθύτερο θέμα και θέμα ουσίας.

Ξέρω πολλούς που γράφουν στο διαδίκτυο και κοτσάρουν και το αληθινό τους όνομα. Πχ συχνά το συναντάμε αυτό στο face book ή στα προσωπικά ιστολόγια. Εξασφαλίζει αυτό από μόνο του την εντιμότητα, την ποιότητα, την αλήθεια;

Θα μου επιτρέψετε να πω ότι στις πλείστες των περιπτώσεων η επιλογή της φανερής ταυτότητας σχετίζεται με αυτοπροβολή. Με σκοπούς που ποικίλουν βεβαίως. Το κάνουν και οι επώνυμοι πχ πολιτικοί, καλλιτέχνες κλπ αλλά και ανώνυμοι που επιδιώκουν έστω και την ισχνή δημοσιότητα του διαδικτύου. Έχουμε μάλιστα δει σε κάποιες περιπτώσεις αυτούς τους ανώνυμους να αξιοποιούν στη συνέχεια με διάφορους τρόπους την όποια επιτυχία τους στον παγκόσμιο ιστό. Πχ ιδιοκτήτες ιστολογίων που στη συνέχεια κυκλοφόρησαν βιβλία.

Το ίντερνετ σήμερα έχει κυριαρχήσει στη ζωή μας. Όσο περνά ο καιρός θα κυριαρχεί ακόμη περισσότερο. Σιγά σιγά ακόμη και όσοι δεν ξέρουν να ανοίγουν υπολογιστή θα υποχρεωθούν να μάθουν και να τον χειρίζονται και να σερφάρουν στο ίντερνετ. Όλο και περισσότερο κάθε μέρα η ζωή μας θα ρυθμίζεται μέσα από το ίντερνετ.

Στον καιρό της Πηνελόπης όλα αυτά ήταν παντελώς άγνωστα. Και όμως ως κλασική συγγραφέας κατάφερε με τη γραφή της να δώσει απάντηση ακόμη και σε ένα θέμα που ήταν ανύπαρκτο στην εποχή της. Ίδιον των μεγάλων συγγραφέων και μόνο.

Θέλω λοιπόν να σας καλέσω να προσέξετε τι επιδικάζει στο Μιχαήλ με την πένα της. Ο Μιχαήλ δεν αηδιάζει μόνο τη διπροσωπία, είναι γοητευμένος και από τα αξιώματα που θα κερδίσει γυρίζοντας στην επωνυμία. Θα γίνει λέει τουρμάρχης, δηλαδή υποστράτηγος. Μιχαήλ Ιγερινός - Τουρμάρχης!

Πάρτε τώρα αυτό το παράδειγμα. Και φέρτε το στον κόσμο το δικό μας, του διαδικτύου. Εδώ τουρμάρχες δεν έχουμε. Όμως διαφημίζοντας ο καθένας το όνομά του έστω και από τη μικροσκοπική οθόνη του υπολογιστή, δεν είναι πάντα γιατί θέλει να είναι κρυστάλλινος. Ή να είναι ο εαυτός του. Αν δηλαδή εγώ αντί για Ελίνα, υπέγραφα τα κείμενά μου ως Κλεονίκη Τερτάκη (φανταστικό όνομα, το τονίζω) και πρόσθετα δίπλα και την ιδιότητα πχ δικηγόρος... πέστε μου, μόνο σε τιμιότητα θα το αποδίδατε; Ή μήπως και στο να αυτοδιαφημιστώ και μάλιστα ανέξοδα;

Δε θέλω να σπιλώσω κανέναν που επιλέγει να γράφει το αληθινό του όνομα, ούτε και αν ακόμα το συνοδεύει με την επαγγελματική του ιδιότητα. Μπορεί πράγματι να είναι ανιδιοτελής και άλλη σκοπιμότητα να μην έχει. Αλλά και δε δέχομαι την αντιπαραβολή με τους άλλους που γράφουν με ψευδώνυμα. Ναι, δεν φανερώνουν το αληθινό τους όνομα, αλλά και δεν επωφελούνται από την όποια δημοσιότητα του διαδικτύου.

Και πάντα ισχύει ο λόγος της Πηνελόπης, όποιον τρόπο και αν διαλέγει ο καθένας να δώσει τη μάχη του, το φανερό ή τον αόρατο... εξαρτάται γενικότερα από το πώς δίνεις αυτή τη μάχη και όχι αποκλειστικά και μόνο από το αν τη δίνεις επώνυμα ή ανώνυμα.

Admin Αριθμός μηνυμάτων : 8144 Registration date : 30/10/2007

Και με τη ματιά των ελλήνων με την οποία η Πηνελόπη Δέλτα συνάδει απόλυτα:

"Εν θήρεσσι λέοντες ορειλεχέες χαμαιεύναι
γίγνονται, δάφναι δ' ενί δένδρεσιν ηυκόμοισιν.

(Λιοντάρια γίνουνται στις φωλεές των ορέων,
και δάφνες μέσα στα καλόκλαδα δέντρα οι δίκαιοι.)

Φραγμέντο 127 από τους Καθαρμούς του Εμπεδοκλή και από τη Γκέμμα του Δημήτρη Λιαντίνη (δες σχετικά σελίδα 158 από το ΕΔΩ ΜΕΣΟΛΟΓΓΙ και τα σχετικά σχόλια της σελίδας στο τέλος του βιβλίου)

Τι άραγε θέλει να πει με αυτή τη δήθεν τυχαία αναφορά ο Λιαντίνης; Και μάλιστα στο σημείο που την παραθέτει, το περιλάλητο κεφάλαιο ΕΔΩ ΜΕΣΟΛΟΓΓΙ...

Από όσο γνωρίζω κανείς ως τώρα δεν ασχολήθηκε δημόσια τουλάχιστον με τούτο το σημείο. Το προσπέρασαν για άλλα πιο φανταχτερά... Χωρίς να σκεφτούν πως ο Λιαντίνης ούτε κόμμα δεν έβαζε χωρίς να το σκεφτεί και να το ξανασκεφτεί.
Είναι ο μήνας Ιούλιος και δε θυμίζει μόνο τον Ιούλιο Καίσαρα - σε όσους μελετάμε το έργο του Λιαντίνη σημαίνει πάντα και τον μήνα των γενεθλίων του μεγάλου στοχαστή. 21 του Ιούλη σήμερα. Σε δυο μέρες τα γενέθλια του Δασκάλου, γεννημένος όπως ο ίδιος γράφει στο οπισθόφυλλο της Γκέμμας στην αρχή των Dies canicularii.

Αλλά και γεννημένος στον αστερισμό του λιονταριού.

Θέλησε και στην πράξη να γίνει λέοντας σαν αυτούς τους λέοντες που περιγράφει ο Εμπεδοκλής; Ποιο στόμα μπορεί να ισχυριστεί ότι ξεύρει την απόλυτη αλήθεια;

Θα απαντήσω με το λόγο του ποιητή:

"Κανένα στόμα δεν τό βρε και δεν τό 'πε ακόμα."

Λαβαίνω επίσης αφορμή και από το αρθράκι για τα βιβλία του Λιαντίνη στο διαδίκτυο:

https://educandus.forumgreek.com/forum-f16/topic-t1313.htm#7528

Παράθεση:

Πανουργία, τίμιε αναγνώστη. Πανουργία και παραλλαγή Όλα ετούτα
είναι το μελάνι τηςσουπιάς για να θολώνει το τοπίο. Ο Θεμιστοκλήςμε
τον υπηρέτη του, πες για να τον πιστέψουν οι μήδοι δικότους Για να
μπορείνα περνά, έπρεπε να το παίζει μήδος Αυτόςόμως που σταθεράείναι με τουςλακεδαιμόνιους όπωςτο δηλώνει στιςΘερμοπύλεςτους

Αυτός μα αυτόςθα ταίριαζε νά'ναι μόνο μυστικοσύμ-βουλοςτου πάπα.
Έναςκαρδινάλιος έναςκαταχθόνιοςστιςγραμματείεςτου Βατικανού
Αυτόςο ραδιούργος ο παμπόνηρος ο φαναριώτης
Έτσι κάπωςτον περιγράφει σ' ένα ταξιδιωτικότου ο Καζαντζάκης Κι όταν
λέει φαναριώτηςστην επιπολή σκιτσάρει το ίδιο εκείνο που ο Σεφέρηςπιο

στοχαστικάτο λέει Πρωτέας ΈναςελληνικόςΠρωτέαςείναι με εκατόπρόσωπα. Η μεταμφίεση, η συνεχήςαλλαξολογιά είναι οι τρόποι τηςειρωνείαςτου.

Είναι από δημοσίευση στο διαδίκτυο και από τη Γκέμμα του Λιαντίνη, σελίδα 245. Το αφήσαμε όπως το βρήκαμε δημοσιευμένο, οπότε συγχωρέστε μας τα όποια λάθη της δακτυλογράφησης εκείνου που το ανέβασε.

Ένας ελληνικός Πρωτέας είναι με εκατό πρόσωπα. Η μεταμφίεση, η συνεχής αλλαξολογιά, είναι οι τρόποι της ειρωνείας του.

Για τον Πρωτέα ο Λιαντίνης μιλά και στο Νηφομανή. Στο πρώτο κεφάλαιο, την Επιστροφή... (κι εδώ θυμίζω το παράδοξο που υπάρχει στον πίνακα ονομάτων της Γκέμμας, που επιγράφεται κι αυτός Επιστροφή)

Ποια όμως είναι η Επιστροφή στο Νηφομανή; "Είναι η εικόνα του ακέραιου ανθρώπου που την ιστόρησε μια για πάντα ο Όμηρος με το μύθο του Οδυσσέα. Του κλέφτη από μια σκοπιά. Του πανούργου, του απαρνητή των γυναικών και του γόη των τεράτων."

Ειδικά για τα ... τέρατα ο Λιαντίνης σημειώνει λίγο παρακάτω (σελ. 19 )

Παράθεση:

Παίζει και πάλι το παιχνίδι του Οδυσσέα. Προκειμένου να ξεφύγεις ένα στοιχειό σαν τον Πολύφημο, δεν ωφελούν τα μπράτσα σου. Κόφτα καλύτερα και βάλτα μαζί με τα δαυλιά στο τζάκι. Θυμήσου όμως το δαυλί που θα του βγάλεις το μάτι, και το φλασκί με το κρασί που θα τον μεθύσεις. Ή μπροστά στον κίνδυνο να σε κομματιάσουνε οι Σειρήνες, άσε το κερί, και δέσου με τα σκοινιά στο κατάρτι. Μοιάζει σα να μας λέει.

Αυτόν τον μεταπλασμό της ανθρώπινης πράξης, όπως τον υπαγορεύουν οι συνταγές της κοσμικής λειτουργίας, μας τον θυμίζει προγραμματικά με το έμμονο σύμβολο του Πρωτέα. Ο δόλιος γέρος δεν ξεχνά την τέχνη της συνεχούς μεταμόρφωσης.

Ουδ' ο γέρων δολίης επελήθετο τέχνης.