Στην εποχή μας τα σύννεφα έγιναν νέφος πάνω από τις πόλεις μας και νέφος στη σκέψη των ανθρώπων... κάποτε όμως φορούσαν παντελόνια:
Σύννεφο Με Παντελόνια
Τη σκέψη σας που 'νείρεται
πάνω στο πλαδαρό μυαλό σας
σάμπως ξιγκόθρεφτος λακές
σ' ένα ντιβάνι λιγδιασμένο,
εγώ θα τη τσιγκλάω
επάνω στο ματόβρεχτο κομμάτι της καρδιάς μου.
Φαρμακερός κι αγροίκος πάντα
ως να χορτάσω χλευασμό.
Εγώ δεν έχω ουδέ μιαν άσπρη τρίχα στη ψυχή μου
κι ουδέ σταγόνα γεροντίστικης ευγένειας.
Με την τραχιά κραυγή μου κεραυνώνοντας το κόσμο,
ωραίος τραβάω, τραβάω
εικοσιδυό χρονώ λεβέντης.
Εσείς οι αβροί!...
Επάνω στα βιολιά ξαπλώνετε τον έρωτα.
Επάνω στα ταμπούρλα ο άξεστος τον έρωτα ξαπλώνει.
Όμως εσείς,
θα το μπορούσατε ποτέ καθώς εγώ,
τον εαυτό σας να γυρίσετε τα μέσα του όξω,
έτσι που να γενείτε ολάκεροι ένα στόμα;
Ελάτε να σας δασκαλέψω,
εσάς τη μπατιστένια απ' το σαλόνι,
εσάς την άψογο υπάλληλο της κοινωνίας των αγγέλων
κι εσάς που ξεφυλλίζετε ήρεμα-ήρεμα τα χείλη σας
σα μια μαγείρισσα που ξεφυλλίζει τις σελίδες του οδηγού μαγειρικής.
Θέλετε
θα 'μαι ακέραιος, όλο κρέας λυσσασμένος
-κι αλλάζοντας απόχρωση σαν ουρανός-
θέλετε-
θα 'μαι η άχραντη ευγένεια
-όχι άντρας πια, μα σύννεφο με παντελόνια...
Βλαδίμηρος Μαγιακόβσκη, 1915... Αυτός που προτίμησε να γίνει ένα σύννεφο με παντελόνια για να ταράξει τα νέφη του μυαλού μας. Και τα νέφη της γραφειοκρατίας μιας επανάστασης που ξεστράτισε...
Φυλακίστηκε κατ' επανάληψη. Παρεξηγήθηκε. Συγκρούστηκε. Αυτοκτόνησε - απογοητευμένος λένε. Κι άλλοι πάλι ισχυρίστηκαν πως τον αυτοκτόνησαν. Ποιος μπορεί ποτέ να ξέρει όλη την αλήθεια μιας αυτοκτονίας; Κανείς και ποτέ... Ούτε καν ο ίδιος που αυτοκτονεί.
Σήμερα όμως θυμηθήκαμε τον ποιητή όχι για την
αυτοκτονία του αλλά με αφορμή ένα ακόμη λάθος στα στοιχεία του ΣΑΝ ΣΗΜΕΡΑ. Αν και εκείνο επιμένει πως η 19η Ιουλίου είναι η μέρα που γεννήθηκε, όλες οι άλλες πηγές την τοποθετούν στις 7 του Ιούλη. Έτσι στο μυστήριο του θανάτου του έχουμε τώρα και το μυστήριο της γέννησης. Λέω πως ειδικά για τους ανθρώπους που αυτοκτονούν (ή και τους αυτοκτονούν... ) πρέπει να δείχνουμε λίγο περισσότερο σεβασμό και προσοχή όταν μιλάμε για τη ζωή τους. Γιατί είναι μια ζωή ακριβά πληρωμένη και εξαργυρωμένη. Ας μην τους αυτοκτονούμε ακόμη μία φορά...
Είναι κατά πως φαίνεται το ιδανικό θύμα ένας αυτόχειρας να λέμε σε βάρος του ότι μας κατέβει. Κι άλλο τόσο γοητευτικό να πλέκουμε παραμύθια για αυτόχειρες. Γιατί το ακροατήριο είναι εκ των προτέρων εξασφαλισμένο. Φλέγονται από περιέργεια οι άνθρωποι να μάθουν τα κίνητρα ενός αυτόχειρα. Βάζει μπουρλότο στους φόβους και στις φοβίες τους αυτός ο ξαφνικός και ηθελημένος χαμός. Και ειδικά σε όσους τρέμουν το θάνατο. Ναι, είναι χιλιοπαιγμένο το έργο με τις αυτοκτονίες και τους αυτόχειρες. Ίσως κάποτε όμως χρειαστεί τους ρόλους να αντιστρέψουμε και να βάλουμε στο μικροσκόπιο τους θεατές και τους ρήτορες. Τι και γιατί τους μαγνητίζει σε μια αυτοκτονία;
Άκουσα κάποτε και την άποψη πως η ίδια
η αυτοκτονία ενίοτε έχει θεατρινίστικο χαρακτήρα και μόνο. Να ελκύσει θεατές όταν άλλο μέσο έχει αποτύχει. Μπορεί και έτσι να συμβαίνει; Αν κρίνουμε από το αποτέλεσμα, βεβαίως και μπορεί. Και
τότε ο μόνος αρμόδιος να εξετάσει το φαινόμενο είναι ο ψυχίατρος. Ούτε ο φιλόσοφος, ούτε ο ποιητής.
Για περιπτώσεις όμως σαν του Μαγιακόβσκη, ο ιστορικός και ο κοινωνιολόγος έχουν τον πρώτο ρόλο. Δε φεύγεις εύκολα στα 37 σου χρόνια. Δεν παρατάς στη μέση τη ζωή σου στα καλά καθούμενα. Μόνο αν συννεφιάσει τόσο ο νους που αδύνατον να δει και άλλη μέρα να ξημερώνει. Και μπορεί να ελέχθη ότι
"η αυτοκτονία είναι πράξη παθολογική" μα παθολογία ποιου; Του αυτόχειρα ή ενός άρρωστου κοινωνικού συστήματος που καταπίνει τους ανθρώπους άγουρους; Μια κοινωνία που όλοι ξέρουμε ότι συναγωνίζεται με επιτυχία θαυμαστή τον μυθικό Μινώταυρο. Κι αρπάζει νιους και νιες και τις πετάει θυσία στα σκοτάδια του λαβύρινθου.
Έχω επίσης ακούσει να εξυμνούν αυτοκτονίες. Και να
λένε για αυτόχειρες πως υπήρξαν μεγάλοι διότι ακριβώς αυτοκτόνησαν! Τι βλακεία! Γιατί εκείνος που το λέγει ή θα πρέπει και ο ίδιος να αυτοκτονήσει ή αλλιώς αυτόματα παραδέχεται τη δική του μικρότητα και άρα η άποψή του περιττεύει.. Κι επειδή κανένας αυτόχειρας δε γύρισε πίσω να μας πει την τελική του γνώμη έχουμε μόνο τους ασήμαντους συνήγορους να παινεύουν τέτοιες πράξεις. Είτε μας αρέσει είτε όχι το πρόβλημα της αυτοκτονίας είναι και θα παραμείνει άλυτο. Πίσω για πάντα από τον τοίχο που χωρίζει τη ζωή από το θάνατο. Ιδιοκτησία στους αιώνες μόνο των ποιητών και της μυθοπλασίας. Η φιλοσοφία και η επιστήμη, και συγκεκριμένα η κριτική φιλοσοφία και η θετική επιστήμη - "οι μόνες μέθοδοι που προσφέρουν τον υψηλότερο βαθμό φερεγγυότητας σχετικά με το ακίβδηλο της αλήθειας" - μένουν αναγκαστικά στο εδώ και στις συνέπειες μιας αυτοκτονίας στον κόσμο των ζωντανών.
Και
στο μικρό όφελος που προσμετρούν σε μια αυτοκτονία, την απόσειση του νέφους από τη σκέψη των ανθρώπων, το ταρακούνημα πες της ραστώνης και της ακηδίας, υπάρχει σοβαρός αντίλογος. Κύρια στο τι θα μπορούσε ακόμη να προσφέρει εκείνος που προτίμησε να φύγει νωρίς. Διότι, και πέστε μου αν κάνω λάθος, κανείς ποτέ δε νοιάστηκε για ένα άσημο άνθρωπο που σε μια ώρα σκοτεινή έβαλε τέλος στη ζωή του. Πάρτε για παράδειγμα τα ελληνικά δεδομένα. Για ποιους αυτόχειρες άφθονο έρρευσε το μελάνι; Για τον Καρυωτάκη, το Συκουτρή, τον Περικλή Γιαννόπουλο, την Κατερίνα Γώγου... και όποιον άλλο κατάφερε να ξεφύγει από το μέτριο. Για τη μάνα του μαθητή μου του Κ.... , ακούσατε ποτέ να γίνεται λόγος; Και όμως κι εκείνη αυτοκτόνησε...
Υπάρχει βέβαια και
η άλλη άποψη. Αυτή που θέλησε να προβάλει ο Δημήτρης Λιαντίνης. Πως ο ποιητής όσο ζει πεθαίνει θανάτους πολλούς και όταν έρθει η ώρα να πεθάνει ο θάνατος δε βρίσκει τίποτε να πάρει. Πάει άγουρος ο ποιητής γιατί τον συνθλίβει ο πόνος του κόσμου. Γιατί ο ποιητής είναι ο κοντινότερος ομότεχνος του θεού. Προσπάθεια εξωραϊσμού της αυτοκτονίας ή η πραγματικότητα; Αυτό μόνο ο ίδιος ο αυτόχειρας θα μπορούσε να μας το πει, ξεχωριστά ο καθένας για τον εαυτό του, αλλά φευ... το μυστικό το πήρε για πάντα μαζί του. Ακόμη και αν άφησε πίσω του επιστολή... Ακόμα και επιστολή σαν του Μαγιακόβσκη:
- Παράθεση :
- Σε όλους
Για το θάνατό μου μην κατηγορήσετε κανένα
και παρακαλώ να λείψουν τα κουτσομπολιά.
Το απεχθανόταν αυτό φοβερά ο μακαρίτης.
Μητέρα, αδελφές και σύντροφοι, συγχωρέστε με - αυτός δεν είναι τρόπος-
(δεν τον συμβουλεύω σε άλλους)
μα δεν έχω διέξοδο. Λίλια αγάπαμε.
Συντρόφισσα κυβέρνηση, η οικογένειά μου είναι
η Λίλια Μπρικ, η μητέρα, οι αδελφές και η Βερόνικα Βιτόλοτοβα Πολόνσκαγια.
Αν τους εξασφαλίσεις μια υποφερτή ζωή, ευχαριστώ.
Τ’ αρχινισμένα ποιήματα δώστε τα στους Μπρικ.
Αυτοί θα τα ξεδιαλύνουν.
“Το επεισόδιο θεωρείται λήξαν” καθώς λεν
και εμείς ας πούμε
τη βάρκα του έρωτα
τη συνέτριψε η ζωή.
Είμαστε πάτσι τώρα οι δυό μας
και δεν έχει νόημα να καταγραφούνε κάθε αμοιβαίος πόνος, συμφορά και προσβολή.
Να ‘στε καλά.
Βλαντιμίρ Μαγιακόφσκι
Υστερόγραφο 12.IV.30
Σύντροφοι της ΡΑΠΠ. Μη με θεωρήσετε λιγόψυχο.
Σοβαρά, τίποτα δεν μπορεί να γίνει.
Γειά σας.
Πέστε του Γιερμίλοφ, λυπάμαι που έβγαλα το σύνθημα,
έπρεπε να συνεχίσω τον καυγά ως το τέλος.
Β.Μ.
Στο τραπέζι μου είναι 2.000 ρούβλια - δώστε τα στην Εφορία.
Τα υπόλοιπα πάρτε τα απ’ τις Κρατικές Εκδόσεις.
Β.Μ.
Λέω, ακόμα και σαν την επιστολή του Μαγιακόβσκη, ακριβώς για το σημείο που τόνισα. Γιατί οι πολλοί αφήνουν συνήθως πίσω τους κατηγόριες και καταγγελίες και γενικά μεθοδεύουν με κάθε τρόπο να γίνει πρώτη είδηση ο θάνατός τους. Ένας θάνατος βιολογικός που γίνεται ένα καλοστημένο θέαμα - θέατρο πες - με άλλες σκοπιμότητες. Και τότε μένει πίσω σε μας να σκεφτούμε και να πράξουμε αναλόγως.
Θα παίξουμε σαν καλοκουρδισμένα στρατιωτάκια το ρόλο που ο αυτόχειρας θέλησε να μας αναθέσει; Θα πάρουμε μέρος στο παιγνίδι του; Ακόμη και αν αποφασίσουμε να παίξουμε σ' αυτό το παιγνίδι, ας μην ξεχνάμε ποτέ πως όση βούληση αυτοδιάθεσης έδειξε ο αυτόχειρας, άλλη τόση χρωστάμε κι εμείς στους εαυτούς μας. Και όχι να καταλήξουμε φτωχά αθύρματα σε ξένα σχέδια.
Είναι όμως τόσο γιγάντιοι οι φόβοι που ξυπνάνε από μια αυτοκτονία και τόσο τερατώδεις οι φοβίες, που αν έτσι άφοβα σταθείς μπροστά στο πρόβλημα, κινδυνεύεις αθέλητα να ακολουθήσεις το μακαρίτη... Από τη μια είναι το μέγα πλήθος των κωφών και των αδιάφορων:
Ένας τρελός ήταν, μη μας τα ζαλίζεις μ' αυτόν. Και από την άλλη έχεις τον όχλο των φόβων και της φοβίας.
Μη τους κύκλους τάραττε και αυτοί... Ε, ναι. Αξίζει πραγματικά σε μια αυτοκτονία να στρέψεις τα φώτα στους ίδιους τους θεατές. Γιατί οι μεν ηρωποιούν τον αυτόχειρα; Τι προκαλούν στους άλλους οι φοβίες; Και γιατί φοράνε οι πολλοί παρωπίδες μπροστά στο θάνατο ενός συνανθρώπου τους; Και μόνο αν αυτά απαντηθούν κάποτε και διευκρινιστούν, θα μπορέσουμε να αναζητήσουμε και τα αληθή αίτια που όπλισαν το χέρι του αυτόχειρα. Πάντα σε συνάρτηση με τους ιδιαίτερους όρους ζωής του. Καλώς ή κακώς,
ακόμη και για το Μαγιακόβσκη, υπάρχει φανερή προσδοκία σε κάθε αυτόχειρα. Πεθαίνει για να ...
Η μόνη περίπτωση, έτσι γράφει ο Λιαντίνης, που
ξέφυγε αυτόν τον κανόνα, ήταν ο Κυρίλωφ. Μα ο Κυρίλωφ, αγαπητοί μου, ήταν απλώς μία νοητική εποπτεία του Ντοστογιέβσκι και όχι άνθρωπος αληθινός. Φαντασία δηλαδή του ποιητή και υπόθεση. Σε όλες τις άλλες αυτοκτονίες, χωρίς καμιά εξαίρεση, υπήρχε σκοπιμότητα. Ξεκινώντας από τους απλούς ανθρώπους που συνήθως επιδιώκουν την εκδίκηση (τι ανόητο, να εκδικείσαι τους άλλους σκοτώνοντας τον εαυτό σου! ) και φτάνοντας στα μεγάλα ονόματα που παρά το μέγεθος της δόξας τους εν ζωή επιδιώκουν την ακόμη μεγαλύτερη μετά το θάνατο. Ίσως γιατί ποτέ δεν πίστεψαν στο μεγαλείο τους... Ανασφάλεια δηλαδή...
Αφήνω
μόνο μία παράμετρο για άλλη εκδοχή, να μην υπάρχει δηλαδή σκοπιμότητα αλλά ανάγκη. Μα τότε δεν πρέπει να μιλάμε για αυτοκτονία αλλά για έγκλημα. Ακόμη και αν το φονικό χέρι είναι του αυτόχειρα, έχουμε στην περίπτωση αυτή τους ηθικούς αυτουργούς. Και είναι εδώ ενταγμένες οι αγνές αυτοκτονίες των ποιητών όπως τις περιέγραψε ο Λιαντίνης. Αυτούς τους ποτίζει το φαρμάκι στάλα στάλα ο πόνος του κόσμου, γιατί έτυχαν με μεγάλα αυτιά και ακόμη μεγαλύτερα μάτια. Και βλέπουν και ακούν όσα ποτέ δε θα δουν και δε θα ακούσουν οι πολλοί. Μα τότε... Τότε ένα είναι σίγουρο. Κανείς δε θα δει και δε θα ακούσει ούτε το γιατί προτίμησαν να περπατήσουν αυτοθέλητα για το θάνατο. Ίσως μόνο μετά από χρόνους πολλούς... Και μόνο οι όμοιοί τους.
Για τους άλλους, και δε μιλώ για τους πολλούς αλλά μόνο για όσους σέβονται τον εαυτό τους και σέβονται και κάθε άλλον,
μένει μόνο η απορία. Το αίνιγμα αν θες... Αυτό χρωστάνε να κρατάνε ζωντανό με κάθε τρόπο. Και να σιωπούν αφού δεν έχουν κάτι για να πουν. Όχι μόνο ακούς μα και βλέπεις καλύτερα όταν σιωπάς. Παρατηρείς και σκέφτεσαι. Τι; Σας είπα ήδη. Τους θεατές... το φιλοθεάμον κοινό. Εκεί είναι η ουσία και το μόνο που μπορεί να παρατηρηθεί. Έτσι κι αλλιώς ο αυτόχειρας, όχι μόνο ο Μαγιακόβσκη, είναι πια ένα σύννεφο με παντελόνια... Κι όποιος τέτοια παντελόνια κυνήγησε ή βρέθηκε να τους κάνει παρέα ή κατέληξε σε νεφελοκοκκυγίες...