ΒΑΓΟΡΑ ΠΑΝΤΑ ΠΡΩΤΟΣ!

Τέτοια εποχή πέρυσι χαμός γινόταν σε τηλεοράσεις και εφημερίδες, στα φόρα του διαδικτύου ακόμη και σε εκκλησίες... Ο δαίμων του κακού ένα βιβλίο. Το περίφημο της ιστορίας της έκτης δημοτικού. Κι από τα μεγαλύτερα αγκάθια εκείνος ο αχαρακτήριστος συνωστισμός στο λιμάνι της Σμύρνης. Φώναξαν, φώναξαν... οι μεν και οι δε... πάει το βιβλίο, αποσύρθηκε. Τώρα κανείς πια δε νοιάζεται. Η διασαλευθείσα ηρεμία του τόπου επανήβρε τους πρότερους γαλήνιους και ραστώνιους ρυθμούς.

Με πονάει πολύ που έτσι είμαστε εμείς οι έλληνες. Της στιγμής και της οργής. Δε λέω πως εκείνο το βιβλίο ήταν της αρεσκείας μου. Ίσα ίσα. Κι εγώ πολύ πικράθηκα με το "συνωστισμό"... Αλλά, υπάρχει ένα μεγάλο "αλλά"... Ποιος μέσα σε τέτοιο χαλασμό νοιάστηκε να δει και να ερευνήσει νηφάλια το ζήτημα; Και ποιος από όλους εκείνους τους οργίλους και μαινόμενους ασχολείται τώρα πια με το τι γράφουν τα βιβλία των παιδιών μας; Να σκύψει ήρεμα και με γνώση. Δίχως κραυγές και συνθήματα. Μόνο με την αλήθεια παραμάσχαλα και την αγάπη για την ιστορική μνήμη της φυλής.

Σήμερα, 14 του Μάρτη, μια τέτοια πικρή αναζήτηση έκαμα κι εγώ. Σήμερα που είναι η μέρα του Βαγόρα.



Πάει μισός αιώνας από τότε. Τότε που εκείνος ανέβηκε στο ικρίωμα για τη μεγάλη αγαπημένη των ελλήνων, τη χιλιάκριβη τη λευτεριά. Πόσοι σήμερα ξέρουν ποιος ήταν ο Βαγόρας; Πάει κι αυτός, με τόσους άλλους. Βλέπεις τους έχουμε περισσευούμενους τους ήρωες σε τούτον τον τόπο, πού να τους θυμόμαστε όλους;

Κι όμως σε κείνα τα παλιά βιβλία που πήραν την άγουσα για τη χωματερή υπήρχαν και δυο σελίδες για το Βαγόρα. Τον Ευαγόρα Παλληκαρίδη. Και κάθε φορά που έφτανε η μέρα να τις διδάξω, πετάριζε η καρδιά μου. Γέμιζαν περηφάνια τα φυλλοκάρδια μου. Που έβγαλε τέτοια παλικάρια η φυλή και ο τόπος μας και η εποχή μας... Κι όχι μόνο για το όνομα. Μα που κατάφερε τέτοιο μεγαλόπρεπο βαφτιστικό κι άλλο τόσο ηρωικό επώνυμο να τα κάνει να μοιάζουν μικρά και φτωχικά μπρος στο δικό του κατόρθωμα.

14 Μάρτη του 1957. Ο Κύπριος μαθητής, γιατί Κύπριος ήταν ο Ευαγόρας, στα 19 του μόλις χρόνια, παιδί ακόμα, ξεψύχισε στην αγχόνη που έστησαν εκείνα τα ανθρωπόμορφα κτήνη, οι Εγγλέζοι κατακτητές... Αυτοί που λίγα χρόνια πριν, με το στόμα του πρωθυπουργού τους, του Ουίνστον Τσώρτσιλ, μας ευχαριστούσαν εμάς τους έλληνες για την παλικαριά μας και τη βοήθεια στην ανθρωπότητα κατά του φασισμού. Μα όταν ήρθε η ώρα να αποδείξουν έμπρακτα την αναγνώριση στην προσφορά των ελλήνων, όχι μόνο αρνήθηκαν να παραχωρήσουν την ελευθερία στην Κύπρο μα και έστησαν κρεμάλες για κάθε Κύπριο που τόλμαγε να διεκδικήσει τη λευτεριά του τόπου του. Κρεμάλες που δε δίστασαν να σκοτώσουν ακόμη και παιδιά. Σαν το Βαγόρα...

Σήμερα κανείς πια δεν τον θυμάται. Από μας, τους Ελλαδίτες. Και λίγο ως ελάχιστα θυμόμαστε και ολόκληρη την Κύπρο. Για να μην πω ότι και ηθελημένα την ξεχνάμε και την παραγνωρίζουμε και την κατηγορούμε ακόμη. Χτες πάλι πολύ με πόνεσε μια τέτοια κουβέντα. Αφορμή τα ονόματα που πρέπει λέει να δώσουμε σε κάθε σχολειό... Πρέπει - λέει - να βρούμε ένα ιστορικό πρόσωπο. Που να σημαίνει κάτι ξέχωρο για τον τόπο που βρίσκεται το σχολειό μας. Να αναδεικνύει την τοπική ιστορία και να δίνει στόχους στα παιδιά και αξίες και ιδανικά. Στην εποχή μας που κατάφερε να μείνει άδεια τελείως από όλα τούτα. Τουλάχιστον κάτι να δώσουμε στα παιδιά. Ναι, δε λέω όχι. Σωστή η σκέψη. Αλλά... Όχι για τους τύπους. Όχι από συνήθεια. Και όχι ονόματα για τα ονόματα.

Το δικό μου σχολειό βρίσκεται στη Νέα Σμύρνη. Τι πιο λογικό να τιμήσουμε τις χαμένες πατρίδες; Δεν αδικώ κανέναν αν έτσι σκεφτεί. Μα πάλι λέω πως ένα σχολειό μπορεί και πρέπει να διδάσκει όχι μόνο τα παιδιά μα και όλη τη γύρω του κοινότητα. Να δίνει το στίγμα της μόρφωσης και του πολιτισμού. Να ανοίγει δρόμους στο διαφορετικό. Να προβληματίζει και να παραδειγματίζει. Ποιο όμως είναι το διαφορετικό και το πρωτοπόρο στο να βαφτίσεις ένα σχολειό της Νέας Σμύρνης με ένα όνομα σμυρνέικο; Σε μια γειτονιά με Μίλωνες και Πανιώνιους, με κάθε δρόμο και μια χαμένη πατρίδα, Ικονίου, Εφέσου, Σινώπης... με γυμνάσια που έχουν από χρόνια αναδείξει και την Ευαγγελική Σχολή και τον Όμηρο... τι θα προσθέσει ένα ακόμη παρόμοιο όνομα; Ό,τι προσθέτει πάντα η ομοιομορφία και η επανάληψη... Προσθέτει;

Πέρυσι θυμάμαι μια περίπτωση που μου έκαμε μεγάλη εντύπωση. Ένα σχολειό, της πόλης μας κι αυτό, που ανέλαβε πρωτοβουλία για βαφτίσια. Όχι δικά του. Μα της γειτονικής του πλατείας... Προτείνανε στο Δήμο και έγινε δεκτό, να ονομάσουν την πλατεία "Πλατεία Μαθητών". Για να τιμήσουν τα ίδια τα παιδιά. Για να νιώσουν κι εκείνα την αξία τους. Πολύ μου άρεσε εκείνη η ιδέα. Γιατί σκοπός του σχολείου δεν είναι η στείρα γνώση αλλά η δημιουργική... "Πολλώ κάρρονες" και όχι αναμασητές της δόξας των προγόνων. Να διδάσκονται από τους παλαιούς μα να στοχεύουν ακόμη ψηλότερα...

Πλατεία έχει κοντά και το δικό μου σχολείο. Ζήτημα να τη βαφτίσουμε δεν μπαίνει. Γιατί, όχι μόνο έχει όνομα μα έχει αποκτήσει και ... παρατσούκλι. Θυμάμαι την εποχή που η μανούλα μου φρόντισε να μου πάρει σπίτι. Τότε ακόμη δεν ανήκα στον εκπαιδευτικό κόσμο της χώρας. Ναυτικός ήμουν και σε κάποιο πέλαγος με βρήκε το τηλεγράφημα για "τη φωλίτσα μου στην Άνοιξη"... Έτσι έγραφε χαρούμενη η μάνα. Για το σπίτι που κατάφερε με χίλιες στερήσεις να αγοράσει στην πλατεία της Άνοιξης. Στη Νέα Σμύρνη... Πιο πολύ μου άρεσε αυτή η "Άνοιξη", θυμάμαι, παρά το ίδιο το δώρο. Νέα ακόμη πολύ για να εκτιμήσω την ύλη, με μάγεψε εκείνος ο συμβολισμός. Και καρτερούσα πώς και πώς να ξεμπαρκάρω για να γνωρίσω αυτή τη γειτονιά με το ονειρεμένο όνομα.

Μα σαν ήρθε ο καιρός να ξεμπαρκάρω, σαν έφτασα εδώ... άδικα αναζήτησα την Άνοιξη. Άνοιξη άκουγα και άνοιξη δεν έβλεπα. Πλατεία Άνοιξης και πλατεία Άνοιξης, αλλά τέτοια ταμπέλα πουθενά. "Ηρώων Κύπρου" έγραφαν οι πινακίδες. Από τότε έκανα πολλές φορές το πείραμα. Κανείς, ή σχεδόν κανείς, δεν ξέρει την πλατεία με το όνομα αυτό. Που αν το σκεφτείς είναι και πολύ παράξενο το πώς ξεφύτρωσε ανάμεσα σε τόσες προσφυγικές μνήμες. Είναι όμως;

Ακριβώς επειδή δεν είναι... τώρα που τέτοιο ζήτημα μπήκε, να βαφτίσουμε το σχολειό, εκεί γύρισε η σκέψη μου. Να δώσουμε την αφορμή με το όνομα να προσέξει επιτέλους ο κόσμος της γειτονιάς μας πώς λέγεται η πλατεία. Και βέβαια να μάθει και ποιοι ήταν αυτοί οι ήρωες. Ίσως έτσι σταθεί αφορμή να μάθουν και ποια είναι η Κύπρος, που πολύ φοβάμαι ότι κι αυτήν την αγνοούν.

Δεν μπορώ να πω ότι η πρότασή μου βρήκε απήχηση. Παράξενα με κύτταξαν όταν τόλμησα να πω τη σκέψη μου. Που στην αρχή, όταν μου ζήτησαν συγκεκριμένο όνομα, με κατέλαβαν εξ απήνης, και είπα κάτι για την Ελένη Φωκά. Τη Δασκάλα από τα Κατεχόμενα. Μα εκείνη όμως ζει. Και μια δεύτερη σκέψη, δάσκαλοι εμείς να διαλέγουμε όνομα δασκάλας; με έκανε επιφυλακτική. Τη λύση την έδωσε αργότερα το ημερολόγιο. Αυτό που θυμίζει όσα έγιναν "σαν σήμερα"... 13 του Μάρτη η κουβέντα μας για τα βαφτίσια. Μέρα που γεννήθηκε ένας Σεφέρης. Ο ποιητής που χάρισε στην Ελλάδα το νόμπελ. Και ο άνθρωπος που βαθιά αγάπησε την Κύπρο. Μπροστά μου πάλι η Κύπρος. Να εξηγεί και πώς μια τέτοια πλατεία ξεφύτρωσε εδώ, στη γειτονιά των Σμυρνιών. Κι έπειτα μια δεύτερη ματιά στο ημερολόγιο. 13 του Μάρτη. Μεσάνυχτα. Ξημέρωνε 14. Τότε που εκείνος ο Κύπριος μαθητής παρέδωσε την ψυχούλα του. Ο Ευαγόρας ο Παλληκαρίδης.

Δεν είναι μόνο η σύμπτωση στη μέρα. Ούτε που έτσι αφορμή θα δώσουμε να μελετάνε και να ξέρουν τα παιδιά τουλάχιστον της γειτονιάς τι σχέση έχει η Νέα Σμύρνη με την Κύπρο. Και βέβαια να ξέρουν και το όνομα της πλατείας που περνάνε κάθε μέρα και που παίζουν τις νύχτες του καλοκαιριού. Όχι, δεν είναι μόνο για τούτα που αν μπορούσα να γίνω η νονά του σχολειού, θα το βάφτιζα "Σεφέρειο - Παλληκαρίδειο"... Ναι, δυο ονόματα. Σαν και την πλατεία. Δυο για να παραξενεύει και να ρωτάνε. Τι σχέση έχει ο Σεφέρης με τον Παλληκαρίδη; Να ρωτάνε και να μαθαίνουν, ελπίζω...

Ο Σεφέρης. Ξέρετε ποιος είναι ο Σεφέρης; Στα πολλά, κρατήστε κι ετούτο που είπε ο ίδιος για τον εαυτό του:

"Κάνω το επάγγελμα του ανθρώπου και το επάγγελμα του υπαλλήλου. Δραματικά ασυμβίβαστα πράγματα."

Ο Σεφέρης που στάθηκε ποιητής και διπλωματικός υπάλληλος. Που ύμνησε και αγάπησε την Κύπρο όσο λίγοι. Και σαν πρέσβης στο Λονδίνο πήρε μέρος στη συμφωνία της Ζυρίχης. "Ήμουν κι εγώ στον πόλεμο Τοξότης. Το ριζικό ενός ανθρώπου που ξαστόχησε." Έτσι θα γράψει ο ίδιος και πάλι...

Κι από την άλλη ο Παλληκαρίδης. Που έσβησε μόλις στα 19. Μα πρόλαβε να αφήσει πίσω του τη σφραγίδα του ποιητή. Γιατί ο Παλληκαρίδης δεν ξαστόχησε. Το ριζικό του ήταν άτυχο. Και η εποχή του και ο τόπος του. Και τον θέρισαν πριν προλάβει να ανθίσει όλα όσα είχε να δώσει.

Σεφέρης και Παλληκαρίδης. Δυο άνθρωποι τόσο διαφορετικοί και τόσο ίδιοι. Τη μέρα που ο ένας γεννιέται, ο άλλος πεθαίνει. Ποιητές και οι δυο. Σμυρνιός ο πρώτος, Κύπριος ο άλλος. Κοινή όμως η αγάπη τους για την Κύπρο... "Κύπρον ου μ' εθέσπισεν"... Ο Σεφέρης "κράτησε τη ζωή του μέσα σε κίτρινα δέντρα κατά το πλάγιασμα της βροχής". Ο Παλληκαρίδης δεν πρόλαβε καν να ζήσει τη ζωή του. "Πλάγιασε" νωρίς, πολύ νωρίς...

Ήρωες σίγουρα δεν μπορούν γίνουν όλοι. Και δε χρειάζεται... Αυτό όμως που χρωστάς είναι να παραμείνεις άνθρωπος. Έστω και αν αυτό είναι ασυμβίβαστο "επάγγελμα" για την εποχή μας. Κι αυτό ακριβώς θαρρώ πως πρέπει να είναι το νόημα της αγωγής που σήμερα προσφέρουμε. Το μείζον μα και το έλασσον. Δεν μπορεί να αφήνουμε τα παιδιά μας χωρίς ιδανικά. Μα και δεν μπορεί να τους προτείνουμε μόνο το άπιαστο. Αυτό που οι ελάχιστοι μπορούν να αγγίξουν. Η επιλογή της ελευθερίας είναι νομίζω απαίτηση της σημερινής εποχής. Κι άλλο τόσο απαίτηση σε κάθε εποχή να αναδεικνύονται και οι εκπληκτικά γενναίοι της.

Δεν ξέρω ποιο όνομα θα πάρει στο τέλος το σχολειό μου. Και αν θα πάρει... Γιατί οι συνδικαλιστές μας λένε πως "εδώ πεινάμε, τα βαφτίσια μας μάραναν". Είναι κι αυτό μια άποψη. Αυτό όμως που με πονάει είναι άλλο. Είναι ένα κείμενο. Αυτό που κάποτε δίδασκα για τον Παλληκαρίδη. Και που τώρα πάει, χάθηκε, μαζί με το βιβλίο που καταργήθηκε. Κανείς δεν γκρίνιαξε γι' αυτό. Έμειναν όλοι να μιλάνε για το συνωστισμό. Τουλάχιστον εδώ, μια τέτοια μέρα, τη μέρα που η ψυχούλα του έκανε πανιά, είναι ευκαιρία να το θυμηθούμε:
(Ο Δωδεκανήσιος Φώτης Βαρέλης έγραψε το ποίημα αυτό το 1957 για εκείνον τον Κύπριο μαθητή της Ε΄ γυμνασίου που κρεμάστηκε από τους Άγγλους για την εθνική του δράση. Ο ραδιοσταθμός της Λευκωσίας το μετέδωσε τότε ως δημοτικό κυπριακό τραγούδι.)

Τα "ΦΥΛΑΚΙΣΜΕΝΑ ΜΝΗΜΑΤΑ", ο τόπος μέσα στις φυλακές της Λευκωσίας όπου θάφτηκε ο Ευαγόρας Παλληκαρίδης μετά τον απαγχονισμό, καθώς η θηριωδία των Εγγλέζων απαγόρευσε ακόμη και ο νεκρός του να παραδοθεί στους οικείους του. Όταν η Κύπρος απέκτησε την ανεξαρτησία της, επιχειρήθηκε η ανακομιδή των λειψάνων όλων των ηρώων της Κύπρου που μοιράστηκαν την ίδια σκληρή μοίρα. 13 συνολικά στον αριθμό. Μεγαλύτερος σε ηλικία ο Κυριάκος Μάτσης. Στα 32 του. Το πιο μικρό ετούτης της παρέας των ανδρείων, ο Ευαγόρας. Στα 19... Δεν τα κατάφεραν όμως. Οι Εγγλέζοι είχαν ποτίσει τα μνήματα με καυστικά οξέα. Να τους λιώσουν και να τους εξαφανίσουν ακόμη κι απ' τους νεκρούς. Τέτοιο μένος και μίσος. Κι έτσι τα παλικάρια έμειναν εκεί. Στην αιώνια και εντάφια συντροφιά τους αξεχώριστοι. Και με τη φωνή του ποιητή να φωνάζει στον επισκέπτη:

Αν ποτέ βρεθείτε στη Λευκωσία, μην παραλείψετε να προσκυνήσετε τους τάφους τους. Μα και μην κάνετε το λάθος να αφήσετε δάκρυ να τρέξει. Δε θα το ήθελαν οι ίδιοι:

"Παλιοί συμμαθηταί,

Αυτή την ώρα κάποιος λείπει ανάμεσά σας. Κάποιος που φεύγει αναζητώντας λίγον ελεύθερο αέρα. Κάποιος που μπορεί να μην τον ξαναδείτε, παρά μόνο νεκρό. Μην κλάψετε στον τάφο του. Δεν κάνει να τον κλαίτε. Λίγα λουλούδια του Μαγιού σκορπάτε του στον τάφο. Του φτάνει αυτό ΜΟΝΑΧΑ.

Αυτό είναι το γράμμα που άφησε ο Παλληκαρίδης φεύγοντας από τα θρανία του σχολειού για το βουνό και για το θάνατο. Το ποίημα έγινε αργότερα και τραγούδι.

Στη μνήμη του Βαγόρα, που φυσικά δεν εξαντλείται μόνο στη μέρα που έπεσε, φέραμε σήμερα και ακουμπήσαμε ό,τι εκείνος ζήτησε: Λίγα λουλούδια... Θα τα δείτε στο Πόρταλ του Φόρουμ, τα αφήνουμε κι εδώ για να μείνουν μόνιμα...


Είναι μια χούφτα Ματσικόριδα, έτσι λένε στην Κύπρο το γνωστό στους επιστημονικούς κύκλους λουλούδι με το όνομα Narcissus tazetta. Και είναι από μια ιστοσελίδα της πατρίδας του. Την ιστοσελίδα του Αγίου Αμβροσίου της Κερήνειας. Της κατεχόμενης και σκλαβωμένης Κερήνειας.

Στο δικό μου τόπο, στην άλλη άκρη του Ελλαδικού χώρου, την Ήπειρο, το ίδιο λουλούδι το λέμε ζουμπούλι:


Η φωτογραφία είναι από τη ΜΠΑΣΤΙΑ... Ένα blog δηλαδή που άνοιξε ένας καλός φίλος από τη Σαγιάδα της Θεσπρωτίας, ο Μιχάλης ο Πασιάκος. Δίπλα είναι η Σαγιάδα με τα σύνορα της χώρας. Από δω Ελλάδα κι από κει Αλβανία. Ή, για να λέμε και τα πράγματα με το όνομά τους, από δω Ήπειρος κι από κει η "απέκει Ήπειρος". Έτσι θέλησαν οι δυνατοί της γης... Και στέκει χωρισμένη η μαρτυρική γη της ιδιαίτερης πατρίδας μου.

Ξέρω πως σε πολλούς τέτοιες κουβέντες μπορεί και να μην αρέσουν. Όπως ίδια αποφεύγουν και την Κύπρο... Τα θεωρούν "εθνικιστικές κορόνες" και άλλα βδελυρά και απορριπτέα για τη σύγχρονη προοδευτική αντίληψη. Ναι... Εγώ μονάχα το λόγο του ποιητή θα τους θυμίσω:


Κι αυτό είναι και το μυστικό. Η εξήγηση. Κανένας εθνικισμός. Μόνο ο πόνος ο αγιάτρευτος. Αυτός ο πόνος που κατακαίει όποιον έχασε τη γη του. Αν δεν τον νιώσατε, δεν ξέρετε τι σημαίνει. Κι όσοι τον κουβαλάμε, σας βεβαιώ ότι καθόλου δε μας νοιάζει οι άλλοι τι θα πουν.

Το δικό μου χωριό σήμερα βρίσκεται στην ελεύθερη Ήπειρο. Πολύδροσο το λένε τώρα, Βλαχώρι το έλεγαν παλιότερα. Καμία σχέση με βλάχους. Η μόνη Βλάχα που έχουμε είναι η πολυαγαπημένη της οικογένειας, η θεία Ευτυχία... που μας κάνει όλους με την ευγένεια και την καλοσύνη της αλλά και με τη "σπιρτάδα" της σε όλα, να στέκουμε με θαυμασμό για τη φυλή αυτή. Είναι ωραίος λαός οι Βλάχοι. Οι Βλάχοι οι Γαρδικιώτες... Εμείς όμως δεν είμαστε Βλάχοι. Και το χωριό αν το είπανε οι παλιοί Βλαχώρι κάποιο άλλο λόγο θα είχαν. Λένε πως έχει να κάνει με μια ... φτέρη. Αυτοφυή του τόπου, που λέγεται "βλάχουρο". Ίσως και έτσι να είναι... Γιατί τόπος και άνθρωποι ένα γίνονται με τα χρόνια. Τόσο που πια να τον κουβαλάμε τον τόπο μας μέσα στα κύτταρά μας. Σας φαίνεται παράξενο; Και όμως δεν είναι.

Εμείς, που λέτε, που δεν ξέρουμε πώς και γιατί το είπαν κάποτε οι παππούδες μας Βλαχώρι το χωριό μας, και που βιαστήκαμε να το αλλάξουμε σε Πολύδροσο για να μη μας παρεξηγούν οι Αθηναίοι... ξέρουμε στα σίγουρα και κάτι ακόμη. Πως είμαστε φερτοί στον τόπο αυτό. Άλλη οικογένεια από το ένα χωριό, άλλη από ένα άλλο. Η δική μου έχει τη ρίζα της στην "Απέκει Ήπειρο". Έτσι τη λέμε εμείς, ούτε Βόρεια ούτε τίποτε άλλο. Απλώς "απέκει". Από 'κει δηλαδή από το ποτάμι κι απέκει απ' το βουνό. Αυτό το βουνό που την κάθε μέρα μας βλέπουμε από τον τόπο που τώρα βρεθήκαμε, τη Μουργκάνα:



Εκεί, πίσω ακριβώς από τη Μουργκάνα, που είναι σύνορο Ελλάδας - Αλβανίας σήμερα, βρίσκεται ένα μικρό χωριό. Σωτήρα το λένε. Και του Σωτήρος γιορτάζει και η εκκλησιά του. Έλληνες το κατοικούν ως τα σήμερα όπως και πριν 300 περίπου χρόνια που κίνησαν από κει οι μακρινοί παππούδες μας για να έρθουν στο Βλαχώρι. Λένε πως κάποιον αγά καθάρισαν και δεν τους χώραγε πια ο τόπος. Τα μάζεψαν λοιπόν και όπου φύγει φύγει. Βρήκαν και χώθηκαν ανάμεσα στα βουνά. Κι αντίκρυα στον τόπο της καταγωγής. Να αγναντεύουν και να θυμούνται. Κι ας στέκεται εμπόδιο η Μουργκάνα στη ματιά. Της ψυχής τα μάτια σκίζουν ως και τα βουνά...

Αυτό το χωριό, τη Σωτήρα, πάντα ακούγαμε να το μολογάνε από γενιά σε γενιά. Χρόνοι πέρασαν και ήρθαν και άλλοι μα η Σωτήρα έστεκε πάντα ζωντανή στη μνήμη. Να την πυρπολεί και να εξάπτει τη φαντασία μας. Κάποτε, δεν πάνε πολλά χρόνια, καταφέραμε και να την επισκεφτούμε. (Και όχι μόνο μία φορά...) Δεν υπάρχουν λόγια για να περιγράψουν τέτοια συναισθήματα που ζήσαμε εκείνη τη μέρα. Και πιο πολύ όταν οι ντόπιοι μας πρότειναν να πάμε ως το αμπέλι που ακόμη κράταγε το οικογενειακό μας όνομα. Το αμπέλι των Μακάτων... Αν δεν το ζήσεις ούτε που μπορείς να καταλάβεις την τρικυμία που ξεσπάει τέτοιες στιγμές στα κύτταρα του ανθρώπου, εκεί που κατοικεί η βαθύτερη μνήμη μας. Αυτή που τρέφεται από τον τόπο που μας γέννησε και κουβαλά βιώματα ανθρώπων πεθαμένων πριν ακόμη εμείς γεννηθούμε.


Βλέπεις τον "ξένο" τόπο που πρώτη φορά πατούν τα πόδια σου και λες αυθόρμητα "τον έχω ξαναδεί"! Τον ξέρω αυτόν τον τόπο. Τα βουνά του και τα πλατάνια του και την πηγούλα του την κρουσταλλένια. Ναι, το ορκίζομαι, έτσι ακριβώς άκουσα τη μάνα μου να λέει μόλις βρεθήκαμε στη Σωτήρα. Γιατί εμείς, από μάνα και πατέρα από την ίδια φύτρα κρατάμε. Από το σόι των Μακάτων... Άλλο που μετά αλλάξαμε τα ονόματα. Σαν και το όνομα του τωρινού χωριού μας. Το έχουμε αυτό το κακό χούι. Ευτυχώς, εκεί στη Σωτήρα, οι "συγχωριανοί" μας δε μας έμοιασαν. Και βλέπαμε και δε χορταίναμε εκείνο το αμπέλι που κάποτε οι παππούδες μας κορφολογούσαν και τρυγούσανε. Το αμπέλι των Μακάτων...

Ξέρεις πόσα μπορεί να σου πει ένα αμπέλι; Ξέρεις ότι και τα φυτά έχουν φωνή; Μη σου κάνει εντύπωση. Αλλά και παρηγορήσου... γιατί ούτε κι εκείνα ξέρουν πως έχουνε ονόματα! Και δε μιλώ μόνο για το αμπέλι. Μιλώ και για τους νάρκισσους που είδες παραπάνω. Που αν ανοίγανε το στόμα τους μεγάλη απορία θα κατέθεταν. Ματσικόριδα στην Κύπρο, ζουμπούλια στην Ήπειρο... Μαρτακούδια στην Αμοργό... ή και μανουσάκια σε άλλα μέρη. Κι όμως, για δες, είναι το ίδιο λουλουδάκι:



Εμείς, και τα βαφτίσια που τους κάνουμε, φταίνε για τη "ζημιά". Το όνομα! Α, είναι πολύ σημαντικό πράγμα το όνομα. Άδικα δε συμβούλευαν οι παλιοί πως είναι αρχή σοφίας η των ονομάτων επίσκεψις! Ήξεραν εκείνοι αυτό που εμείς σήμερα ξαστοχήσαμε... Μα τι νομίζεις, έτσι τυχαία έγινε και χώρισαν οι δρόμοι μας από εκείνο το λαμπρό κόσμο τον πάμφωτο που χάρισε στους ανθρώπους έναν πολιτισμό - κόσμημα και στολίδι για την ανθρωπότητα;

Ξεχάσαμε εμείς και τα ονόματα και τη σοφία τους και χίλια άλλα. Κι έτσι έγινε το ίδιο λουλούδι αλλιώς να το λέμε εμείς κι αλλιώς κει κάτω. Κι ας μην είναι αλλιώτικο ούτε το λουλούδι ούτε η ράτσα των ανθρώπων που το βάφτισαν...

Θα λες τώρα με νου σου "τι σχέση έχουν τα λουλούδια με εκείνο το χωριό". Έχουν, βεβαίως και έχουν. Κάμε λίγο υπομονή και θα τα μάθεις όλα. Έτσι ακριβώς όπως τα έμαθα κι εγώ.

Πάσχα του 1993 ήταν. Τότε βρέθηκα για πρώτη φορά στην Κύπρο. Πολύ πριν επισκεφθώ τη μακρινή μου πατρίδα, τη Σωτήρα... Και τότε ήταν που συνάντησα τη δίδυμη ... αδερφούλα της!!! Γιατί έχουν αδέρφια και τα χωριά. Κι ας μην το ξέρουν τα ίδια. Κι ας μην το ξέρουμε ούτε εμείς. Το ξέρουν όμως και το μαρτυρούν τα ... ονόματα.

Βρέθηκα που λέτε τότε στην Κύπρο για ένα συνέδριο. Και μέσα στο πρόγραμμα έλαχε και επίσκεψη στην επαρχία της Αμμοχώστου. Να δούμε έστω κι από μακριά τη μαρτυρική πόλη φάντασμα. Και αίφνης βρέθηκα με το στόμα ανοιχτό μπροστά σε μια άλλη Σωτήρα. Κοίταγα την ταμπέλα και δεν πίστευα στα μάτια μου. Το έγραφε ολοκάθαρα: ΣΩΤΗΡΑ!!! Ένα από τα χωριά της επαρχίας Αμμοχώστου και λίγο πιο κει η γραμμή... και πάλι μια γραμμή που χωρίζει τόπους και ματώνει καρδιές.

Άλλος ο τόπος, άλλο το χωριό. Ίδιο, ολόιδιο το όνομα. Να απλώνει μια γραμμή ως την άλλη άκρια της Ελλάδας και να φωνάζει για την καταγωγή ανθρώπων και τόπων. Σωτήρα της Κύπρου και Σωτήρα στην "Απέκει Ήπειρο"...

Αρκεί ένα όνομα για να σε κάνει να τη δεις αυτή την αλήθεια. Αρκεί για να "σώσει" μέσα στη δίνη των αιώνων και στη σκόνη του καιρού την ιστορία του τόπου και την ιστορία τη δική μας. Οι Σωτήρες από τη μια... τα ζουμπούλια και τα ματσικόριδα από την άλλη. Η λέξη που ενώνει και η διγλωσσία του σήμερα που χωρίζει.

Σκύψε όμως, σκύψε και άκου την αρχαία λέξη. Άκου το παλιό όνομα των παλιών σοφών ανθρώπων. Τότε που τα χωριά έπαιρναν ονόματα φυτών και ανθρώπων... Και τότε που ένας ολόκληρος μύθος στέριωνε τα ονόματα των λουλουδιών. Νάρκισσο το λέγανε τότε το λουλουδάκι. Ούτε ζουμπούλι από τα τούρκικα που το λέμε εμείς, ούτε και μανουσάκι από τα αραβικά που το λένε αλλού. Τα μαρτακούδια και τα ματσικόριδα ούτε πού ξέρω πούθε κρατάει η σκούφια τους... Για το Νάρκισσο όμως ξέρω χίλια πράγματα να σου πω. Μα ίσως και δε χρειάζεται. Αρκεί μπροστά στον καθρέφτη μας να σταθούμε... Να θαυμάσουμε όλη την πρόοδο και την ανάπτυξη που λέμε ότι έχουμε. Τόση και τέτοια που να χρειάζονται και όνομα τα σχολειά μας. Βολέψαμε βλέπεις τα χωριά, βολέψαμε τα λουλούδια, ήρθε η σειρά και των σχολείων.

Και μπορεί οι συνδικαλιστές να διαμαρτύρονται "δεν έχουμε να φάμε, τα βαφτίσια μας μάραναν", αλλά εκείνο που βλέπω εγώ και με λυπεί απέραντα είναι που "η δάφνη κατεμαράνθη". Και μαζί και οι νάρκισσοι. Κι έμεινε μόνο ο ναρκισσισμός αλώβητος να συμβουλεύει ονόματα ιστορικά για να ανακάμψει η παιδεία του τόπου...

Ήταν ένα μάτσο μοσχομυρισμένα λουλούδια που μου ράγισε χτες ξανά την καρδιά. Λίγα ματσικόριδα στα χέρια ενός δεκάχρονου αγοριού.

Πλημμύρισε το είναι μου από ευωδιά σαν τα πήρα στα χέρια μου. Μυρίστηκα το γλυκό, γνώριμο άρωμα. Βούρκωσαν τα μάτια μου. Τα 'κλεισα και ονειρεύτηκα. Ταξίδεψα με το νου ταξίδι μακρινό, χρόνια πίσω. Βρήκα τον εαυτό μου μικρό παιδί.

Ήταν τότε χειμώνας. Μια απ' τις πιο όμορφες μέρες του για τους ακούραστους γεωργούς της Μεσαριάς. Ο Πιδιάς, ο ποταμός τους, η νερομάνα της Μεσαριάς, κατέβηκε ορμητικός από τα βουνά του Μαχαιρά κουβαλώντας νερό, νερό πιο ακριβό κι απ' το χρυσάφι, για τον κάμπο. Πόσα όνειρα και πόσες ελπίδες στήριζαν οι Μεσαρίτες σ' αυτό το νερό!

Από νωρίς ο πατέρας μου είχε φύγει για το χωράφι του, σ' ένα γειτονικό χωριό, τους Στύλους. Μ' ένα τσαπί στο χέρι και τη "βούρκα" του στον ώμο. Δεν ξέραμε πότε θα γύριζε κι ούτε κι εκείνος ήξερε να μας πει. Πολλοί οι γεωργοί κι ο κάμπος απέραντος. Κι έπρεπε να ποτιστεί όλος!

Νύχτωσε και κλειστήκαμε στο σπίτι. Εμείς, τα τέσσερα παιδιά στο κρεβάτι μας και η μάνα καθισμένη δίπλα στη λάμπα πετρελαίου, να περιμένουμε με αγωνία τον πατέρα. Θα προλάβει άραγε να γυρίσει ή θα πάθει σαν την άλλη φορά που "ξεχείλισε" ο ποταμός και έμεινε δυο μερόνυχτα έξω περιμένοντας να "κάτσουν τα νερά"; Ήταν αυτά και κάτι άλλο, που με κρατούσαν ξύπνια να περιμένω. Ναι, κάτι άλλο!

Τα ματσικόριδα, μια αγκαλιά ματσικόριδα ήταν κάθε φορά το δώρο του πατέρα για μας. Τα μάζευε ένα ένα από το χωράφι μας. Ποτισμένα με τον ιδρώτα του. Μεγαλωμένα πλάι πλάι, με το σιτάρι αδερφωμένα. Μάζευε τα λουλούδια και λαχταρούσε την ευλογημένη ώρα που θα μαζέψει τον άλλο καρπό, το χρυσό σιτάρι. Το ψωμί των παιδιών του και των παιδιών όλης της Κύπρου.

Άνοιξα τα μάτια μου κι έμεινα να κοιτάζω τ' αγαπημένα μου λουλούδια και να σκέφτομαι το μεγάλο κάμπο. Μπορεί να νιώσει άραγε, πόσο μας έλειψε; Πόσο τον λαχταρούμε τούτα τα χρόνια της προσφυγιάς;

Πικρή η θύμηση, μα γλυκιά η προσμονή για επιστροφή!



Μπορεί, αλήθεια, να νιώσει κανείς πόσο τους έχει λείψει ο τόπος τους; Πάνε δέκα, είκοσι, τριάντα ... και φέτος το καλοκαίρι θα κλείσουν 34 χρόνια που η Κύπρος στενάζει χωρισμένη στα δυο.

Τούτο το βιβλίο, συμπλήρωμα στο αναγνωστικό των μαθητών, με τίτλο - σύμβολο: ΔΕΝ ΞΕΧΝΩ ΚΑΙ ΑΓΩΝΙΖΟΜΑΙ στάθηκε για γενιές και γενιές παιδιών της Κύπρου η μόνη επαφή τους με την υπόλοιπη μισή τους πατρίδα. Με τις μνήμες των γενιών που πρόλαβαν ολάκερη την Κύπρο. Αυτό που δεν μπόρεσα να καταλάβω είναι γιατί το βιβλίο δεν ήρθε ποτέ και στα δικά μας σχολεία. Έστω και σε λίγα αντίτυπα για τις δανειστικές βιβλιοθήκες. Έστω και ένα σε κάθε δάσκαλο για να διδάσκει όποτε το κρίνει αναγκαίο κείμενα απ' αυτό... Και να δείχνει τις ζωγραφιές και τις φωτογραφίες. Λένε κι αυτές χιλιάδες λέξεις.

Κλαιγόμαστε και διαμαρτυρόμαστε για το όνομα που θα λάβουν τα "Σκόπια"... Κοιτάμε με περίσκεψη το Κόσοβο... Κάθε τρεις και λίγο έρχεται στη δημοσιότητα το τάδε βιβλίο γειτονικής χώρας που παρουσιάζει δικούς μας τόπους για δικούς τους. Και την ίδια ώρα, τίποτα δεν κάνουμε για να γνωρίσει το δικό μας παιδί τους τόπους που κάποτε άστραψε και καταύγασε τους λαούς και τους καιρούς ο περίλαμπρος ελληνικός πολιτισμός. Την ιστορική αλήθεια δηλαδή, όχι εθνικισμούς και άλλα καταδικαστέα... Μόνο την ιστορία μας. Ολόκληρη και αληθινή.


Τουλάχιστον, εποχή που είναι τώρα, ας βρούμε μια αγκαλιά ματσικόριδα, κι ας τα πάμε στις τάξεις μας. Κι έπειτα ας πιάσουμε να διαβάσουμε και τούτη την ιστορία... Να δέσει για πάντα στο νου του παιδιού το λουλούδι και το άρωμα με την άγνωστη και μακρινή πατρίδα. Κι έπειτα ας διαβάσουμε και τούτο:


Είμαι ένα γέρικο κυκλάμινο και βρίσκομαι ακριβώς στην άκρη ενός γκρεμού. Από δω ψηλά βλέπω τι συμβαίνει γύρω μου. Από τον καιρό που οι Τούρκοι πήραν αυτό το κομμάτι της Κύπρου, όλα γύρω άλλαξαν. Δεν ακούονται οι χαρούμενες και δυνατές φωνές των παιδιών. Δεν κυκλοφορούν πια χαρούμενοι άνθρωποι στους δρόμους. Όλα ερήμωσαν. Ακόμα και τα πουλιά δεν κελαηδούν όπως πρώτα. Εμείς τα κυκλάμινα ζούμε ξεχασμένα.

Πόσο θα 'θελα η Κύπρος να ξαναγινόταν ελεύθερη και όλα να γίνονταν όπως πρώτα!...



Στα μικρά μπορούμε να ζητήσουμε να ζωγραφίσουν... ό,τι το καθένα θέλει... Στα μεγάλα να γράψουν. Να ζωγραφίσουν με λέξεις. Για ματσικόριδα και κυκλάμινα και όλα όσα τα λουλούδια διδάσκουν...

"Κυκλάμινο κυκλάμινο στου βράχου τη σχισμάδα..."

Στην Ήπειρο όμως εμείς τα λέμε μανουσάκια.




Και άλλα τραγούδια τους λέμε: