Αυτός εκεί, ο συγκεκριμένος άνθρωπος...

Αυτός εκεί ο συγκεκριμένος άνθρωπος...

Είχε λέει ζωή. Είχε και τη ζωή του. Μια γυναίκα καλοβαλμένη και παιδιά και όλα τα συνήθη.

Και ξαφνικά δεν είχε πια τίποτε.

Μόνο μια πληγή στο κεφάλι που "λέρωσε" το πεζοδρόμιο...

Τον είδε μπροστά της να "διαλύεται". Να κλυδωνίζεται σαν καράβι σε μάτι κυκλώνα. Στα καλά καθούμενα. Εκεί που βάδιζε. Στο δρόμο. Ένας άνθρωπος να πεθαίνει εκεί, μπροστά στα μάτια σου. Ένας άγνωστος περαστικός.

Φοβήθηκε και τρόμαξε. Το κατάλαβα όταν την άκουσα να μου τα λέει. Κι ας είναι ο θάνατος ένας γνώριμος πια. Ας της πήρε μάνα, πατέρα... και ακόμη πιο τρυφερές αγάπες. Τον συνηθίζεις όμως ποτέ το θάνατο;

Η ίδια λέει πως δεν τον φοβάται. Και την πιστεύω. Τα καλοκαίρια που πάμε μαζί στις θάλασσες, την παρακαλάω να μην ξεμακραίνει. Τουλάχιστον πιο δω από τις σημαδούρες. Γελάει και μετά πέφτει στο νερό και χάνεται...... Στα βάθη. Κανένας φόβος. Για το δικό της εαυτό, για το δικό της θάνατο.

Έγραφα χτες την απομαγνητοφώνηση της Φιλοσοφικής Θεώρησης του Θανάτου. Του Δημήτρη Λιαντίνη. Κι αυτό ακριβώς με προβλημάτισε. Αυτό με έβαλε σε απορίες. Το φάρμακο, λέει, για το φόβο του θανάτου. Ο Λιαντίνης θεωρεί δεδομένο ότι μόνο ο δικός μας θάνατος φοβίζει. Για τους θανάτους των άλλων; Δε μας λέει κουβέντα. Μόνο κάπου επιδικάζει και χαιρεκακία ακόμη σε κείνους που πηγαίνουν σε κηδείες. "Πέθανες εσύ, ζω όμως εγώ." Είναι όμως έτσι;

Εγώ λέω πως δεν είναι. Και λέω ακόμη πως ο Λιαντίνης δεν ήταν γυναίκα. Δε σκεφτόταν με το μυαλό και την καρδιά της γυναίκας. Και λέω ακόμη πως ναι μεν οι άντρες γεννούν μα οι γυναίκες τίκτουν. Οι γυναίκες και μάλιστα οι μανάδες γυναίκες έχουν άλλον τρόπο σκέψης.

Και τον βλέπω, τον είδα, και τη βδομάδα αυτή στη δική μου μάνα. Ποτέ δε φοβήθηκε το δικό της θάνατο. Σκυλί η κυρία Σπυριδούλα μπροστά στην αρρώστια της και στο φόβο ακόμη του θανάτου της. Η κυρία Σπυριδούλα που σήμερα μπαίνει στα εβδομήντα...

"Γνωριζόμαστε" σαράντα εννέα χρόνια... Και ένα εννιάμηνο επιπλέον... Την έχω ικανή να κάνει τα πάντα. Μικρή στο δέμας και τεράστια σε ψυχική αντοχή. Πού τη βρήκε;

Παιδί του πολέμου... Γεννημένη μόλις ένα χρόνο πριν το '40. Πέρασε δύσκολα όπως όλοι τότε. Με νερό και νερό τα γεύματα, ίσα να την ξεγελάν πως κάτι της δίνουν. Κι έπειτα Αθήνα. Ετών έξι... Και με τον εμφύλιο στο φόρτε του.

Μενάνδρου. Μια αυλή στη Μενάνδρου. Εκεί μεγάλωσε. Σαν και τις αυλές που βλέπουμε στις ελληνικές ταινίες. Με πολλά δωμάτια γύρω γύρω, και κάθε δωμάτιο και οικογένεια ολάκερη. Ο πατέρας αρτεργάτης και αριστερός... Κυνηγημένος και κατατρεγμένος. Μαζί και η οικογένεια, στην μπούκα της ασφάλειας κάθε τρεις και λίγο. Και η μικρά; Σε αποστολές περίεργες. "Είναι παιδί, δε θα την υποψιαστούν." Την έτρεχαν λοιπόν σε φυλακές. Να παραδώσει δεματάκια που οι μεγάλοι δεν μπορούσαν.

Κι η μάνα καθαρίστρια. Σκούπισε και αν σκούπισε τις σάλες των κινηματογράφων της Αθήνας... Για ένα κομμάτι ψωμί. Ένα κομμάτι που δεν μπόρεσε να προφυλάξει το σπλάχνο της. Και άρχισαν τα νοσοκομεία. Έχει φριχτές σκηνές να θυμάται. Να κάνει εμετό και η νοσοκόμα αγανακτισμένη να την αναγκάζει να φάει τα εμέσματα... Τι άνθρωποι υπάρχουν σ' αυτόν τον κόσμο;

Κι έπειτα ήρθε η ώρα για το Γυμνάσιο. Δεν την άφησαν. Την ήθελαν λέει μοδιστρούλα. Τι να τα κάνει τα γράμματα κορίτσι πράμα; Να μάθει μια τέχνη, να παντρευτεί και να νοικοκυρευτεί. Ιδού το όνειρο! Έπεσε να πεθάνει. Δεν ήταν αυτό το δικό της όνειρο. Πυρετός σαράντα. Είδαν και απόειδαν, υποχώρησαν και την πήγαν να δώσει εξετάσεις. Με αυτό τον πυρετό. Και πέρασε... Κι άρχισε μετά να σαρώνει τα άριστα. Πρώτη πάντα. Κι ας ήταν μια πιθαμή άνθρωπος. Κι ας είχε μόνιμες παρτίδες με τους γιατρούς. Κι ας κοιμόταν πάνω σε μία τάβλα. Μια τάβλα τοποθετημένη σε δυο καρέκλες, πίσω από την πόρτα. Τίποτε άλλο δε χώραγε το καμαράκι...

Άρρωστη και πάλι του θανατά στην τελευταία τάξη. Έτρεχε για τον έρανο της αγάπης. Έπιασε βροχή. Ντράπηκε να φύγει. Και να η βρογχοπνευμονία... Νοσοκομείο και πάλι. Απούσα στις απολυτήριες εξετάσεις. Και μετά στο χωριό. "Θέλει βουνό το παιδί, να συνέρθει." Έτσι είπε ο γιατρός, αλλά λεφτά πού; Στο χωριό λοιπόν. Στη γιαγιά...

Καλοκαιράκι. Και όλα τριγύρω φρέσκα. Αέρας, λουλούδια, κοπελιές και αγόρια. Γέμισαν τα πνευμόνια της και η καρδιά της. Εκεί και τότε γνώρισε και τον πατέρα. Δες πώς είναι η ζωή... Φιλόλογος ήθελε να σπουδάσει. Κι αντί για εξετάσεις βρέθηκε μικροπαντρεμένη και μικρομάνα. Να ακολουθεί το σύζυγο από χωριό σε χωριό. Κοκκινολιθάρι... Μπολιάνα... Ραβοστίβα... Χωριά στην άκρη του πουθενά. Καμαρούλες κι εκεί. Σαν τις καμαρούλες της Μενάνδρου. Κι ακόμη χειρότερες. Χώμα κάτω.

Κι έμαθε εκεί τι θα πει ζαλίκι. Με την τριχιά στους μικρούς της ώμους τα άπλυτα και κάτω στο ποτάμι να τα πλύνει. Και έγκυος πάλι για δεύτερη φορά μέσα σε λίγους μήνες. Μια εγκυμοσύνη άτυχη. Ένα μωρό που χάθηκε την ώρα της γέννας από την ... καλοπέραση.

Αυτή βράχος. Τα πέρναγε όλα και κατάφερνε πάλι να σηκώνεται όρθια. Και πάλι να συνεχίζει. Για το όνειρο. Για τις σπουδές που άφησε στη μέση. Και με ένα παιδί... Πώς μπόρεσε; Και πάλι πρώτη. Με ολοστρόγγυλο άριστα το πτυχίο. Σχολή Νηπιαγωγών Καλλιθέας. Και βραβείο Αικατερίνης Λασκαρίδου.

Της πρότειναν υποτροφία για το Παρίσι. Δεν της άφησαν περιθώριο οι υποχρεώσεις της οικογένειας. Έμεινε αγιάτρευτο το παράπονο. Κι έμεινε κι εκείνη να γυρίζει στα κουτσοχώρια της Ηπείρου. Με δεύτερο παιδί τώρα. Και σε άλλο χωριό από το σύζυγο. Μόνη της ανάμεσα σε αγνώστους. Μισό χωριό βλάχοι, μισό γύφτοι. Ελάχιστα τα ελληνικά. Νήπια που δεν ήξεραν ούτε καλημέρα να πουν. Και χρόνια δύσκολα και πάλι. Τα χρόνια του γύψου... Αστυνομίες και φυλάκια και έλεγχοι και χαφιέδες.

Να γράψεις για τη ζωή της εκείνα τα χρόνια και μόνο θες βιβλίο τεράστιο. Να αρπάζει φωτιά το καμαράκι και να βγάζει αγκαλιά το μωρό της μέσα από τις φλόγες. Κι έπειτα τη φλεγόμενη σόμπα. Να μην καεί το σχολείο! Χωράει στο μυαλό σας αυτή η τρέλα;

Κι έπειτα να τρέχει να ξεγεννήσει!!! τη βλαχοπούλα που δεν τη δέχτηκε ούτε το νοσοκομείο... "Τι να έκανα, λέει; Να την άφηνα να πεθάνει; Μου ζήτησαν βοήθεια, την έδωσα. Εγώ ήξερα από γέννες. Είχα κάνει εσένα και τον αδερφό σου. Πήγα στο καλυβάκι που την είχαν και είδα να καίνε τριγύρω μαλλιά της ετοιμόγεννης και να λένε μαγγανείες και άλλα. Και το κορίτσι να ουρλιάζει. Θα πέθαινε. Το πήρα απόφαση. Ευτυχώς πήγαν όλα καλά. Ειδεμή θα με έκλειναν μέσα." Έτσι απλά και ατάραχα τα διηγείται. Η νηπιαγωγός - μαία...

Και άλλα και άλλα. Πού να χωρέσει η ζωή αυτής της γυναίκας; Και πού να χωρέσουν και τα 43 χρόνια στο σχολείο! Τόσα κατάφερε να υπηρετήσει. Σαράντα τρία! Την πειράζω και της λέω πως πρέπει να τη γράψουν στα ρεκόρ Γκίνες... Εκείνη όμως δε γελάει καθόλου. Της λείπει το σχολείο. Της λείπουν τα νήπιά της. Κι έχει και το πικρό παράπονο με τόσα χρόνια δουλειά να της πάρουν και δέκα χιλιάδες ευρώ για να της δώσουν πλήρη σύνταξη. Εδώ είναι η χώρα ολάκερη που πρέπει να γραφτεί στα ρεκόρ. Στα αρνητικά και εξευτελιστικά.

Πέρασε πολλά και πέρασε δύσκολα. Και θανάτους πολλούς. Δικών της και ξένων. Κι όσο δε φοβήθηκε για τον εαυτό της, τόσο την έβλεπα μπροστά στο θάνατο των άλλων να σπαράζει. Αυτό το φόβο( ; ) ποιο φάρμακο τον γιατρεύει; Φόβο; Όχι... Πόνο! Πόνο μπροστά στον άνθρωπο που πάλευε την τελευταία μάχη.

Έτσι έγινε και προχτές. Στο δρόμο και ξαφνικά. Ένας άνθρωπος άγνωστος. Εκείνη τον είδε πρώτη και έβαλε τις φωνές για βοήθεια. Κάπου σε ένα πεζόδρομο στο Περιστέρι.

Ήταν συγκλονισμένη όταν μου τα έλεγε. "Μπροστά στα μάτια μου. Το καταλαβαίνεις; Πέθανε ένας άνθρωπος μπροστά στα μάτια μου!"

Να πω ότι δεν έχει δει ξανά θάνατο; Την κατάλαβα μόνο σαν μίλησε για αποτσίγαρα. Και για την άρρωστη καρδιά εκείνου του άτυχου ανθρώπου. Τα έμαθε από τους περίοικους: "Είχε άρρωστη καρδιά μα ερχόταν κάθε μέρα σ' εκείνο το παγκάκι και όλο κάπνιζε. Να, αυτά τα αποτσίγαρα είναι όλα δικά του."

Τότε κατάλαβα. Ένιωσα την αγωνία της. Όχι για την ίδια. Ποτέ για την ίδια. Για άλλον καρδιοχτυπά και πάλι. Στα εξήντα εννέα της χρόνια μια ζωή για τους άλλους... Τίποτε για την ίδια. Τι να της ευχηθώ σήμερα που γιορτάζει; Μόνο να μην της δώσει η ζωή και αυτό τον πόνο που φοβάται. Όχι αυτό. Αχ, ρημάδι τσιγάρο... Και το λέω εγώ που με ένα τσιγάρο είμαι στο χέρι.

Εγώ που κάθομαι και ασχολούμαι με τις φιλοσοφίες για το θάνατο και τα φάρμακα για το φόβο του θανάτου. Αααααα.... Ένσταση μεγάλη! Με τον πόνο θανάτου τι θα κάνουμε; Έτσι εγώ στο γυρίζω το ερώτημα, Δάσκαλε. Ξόρκισες τους φόβους αλλά μας άφησες αναπάντητο τι κάνουμε για τον πόνο εκείνων που μένουν πίσω. Εκείνων που μας αγαπάνε.

Πέρυσι, την ώρα της κρίσης, χάρισα το βιβλίο σου, το τελευταίο σου βιβλίο, στον αγαπημένο μας που κινδύνεψε. Πάρτο, του είπα. Και διάβασέ το. Να αγαπήσεις και πάλι τη ζωή. Ευτυχώς δεν ήταν εκεί μέσα η φράση σου για το φούμο... Ήταν όμως όλα τα άλλα. Για τον αυτοθέλητο θάνατο και αφεαυτού μου κατεβαίνω στον τάφο.

Τολμώ λοιπόν και σου λέω: Σιγά τα ωά! Ούτε ο πρώτος ούτε και ο τελευταίος. Αν έτσι ερμηνεύσουμε την πράξη σου, ζήτω που καήκαμε. Και τι την ήθελες τη σπηλιά στον Ταΰγετο; Και με ένα τσιγάρο στο χέρι, το ίδιο ακριβώς κάνεις. Αφεαυτού κατεβαίνεις στον Άδη. Και δεν ξέρω αν έτσι τρομάζει ο Χάροντας που σε βλέπει μόνος σου να μπαίνεις στη γη, ξέρω όμως και το ξέρω πολύ καλά τι τραβάνε και πόσο πονάνε οι άλλοι που μένουνε πίσω. Εκείνοι που σε αγαπούν. Αυτό το δικαίωμα ποιος μας το δίνει; Να πικραίνουμε τους άλλους; Και ποιο το μέτρο, ποιο το ζύγι, να μετρήσουμε αυτόν τον πόνο; Και φάρμακο; Να νικήσουμε τον εγωισμό; Μα ακριβώς αυτόν αν νικήσουμε είναι που ο πόνος αυτός μας σκοτώνει. Ψυχικά και σωματικά.

Δεν ξέρω, ειλικρινά δεν ξέρω, τι έκανες εκεί πάνω στον Ταΰγετο. Ούτε ξέρω ποιος έχει δίκιο, εκείνοι που φωνάζουν είναι νεκρός ή εκείνοι που φωνάζουν "Ζει"! Ξέρω μόνο τον τεράστιο πόνο που κερνάς στους άλλους... Που τους σημαδεύεις θέλουν δε θέλουν τη ζωή τους για πάντα. Με τη δική σου απόφαση. Και χωρίς να τους ρωτήσεις. Συμπέρασμα; Όχι... Αυτό όμως ψάχνω. Αυτό με ενδιαφέρει να μάθω. Αν η ζωή μας μας ανήκει και μπορούμε να την κάνουμε ό,τι θέλουμε ή ανήκει και σε όσους αφήσαμε να μας αγαπήσουν;

Και μη μου πεις πως δικό τους το πρόβλημα... Όχι εσύ, που διαλάλησες τον ελληνικό ελληνισμό. Αυτόν που μέτρο του έβαλε τον άνθρωπο. Και να τον αγαπάμε. Πώς αλλιώς; Έτσι δεν είπες;

Ψάχνω λοιπόν και αναρωτιέμαι. Δεν μπορεί εσύ ειδικά να πήγες και να κλείστηκες σε μια σπηλιά και τέλος. Άντε γεια... Μάνα, γυναίκα, κόρη, αδέρφια, φίλοι, μαθητές.

Και δεν μπορεί απόδειξη να είναι πως έτσι δε φοβήθηκες το θάνατο. Το φάρμακό σου λέω πως καμία αξία δεν έχει εδώ. Λες πως πρέπει να δούμε τον εαυτό μας όπως ένα κυπαρίσσι. Ωραία. Και σε ρωτώ. Είδες ποτές σου κυπαρίσσι να βάζει τέρμα στη ζωή του; Όχι! Τα κυπαρίσσια μένουν εκεί όρθια ως το τέλος και προσφέρουν, προσφέρουν, προσφέρουν. Ως τη στερνή τους ώρα. Όρθια, στητά και θλιμμένα. Ώσπου να έρθει η ώρα να τα σωριάσει ο κεραυνός στη γης. Σαν εκείνο το συγκεκριμένο άνθρωπο προχτές στο Περιστέρι...

Ή σαν τον άλλο, το Συγκεκριμένο άνθρωπο της αγαπημένης μου Κατερίνας:

Θα μου πεις... Και η Κατερίνα στο τέλος τι έκανε; Άνοιξε μια μέρα την πόρτα και έφυγε. Δεν άντεξε τον αόριστο θάνατο που της είχε επιβληθεί. Σωστά... Μα η Κατερίνα άφησε πίσω της μια διαμαρτυρία. Κι η Κατερίνα ήταν από το άλλο πεζοδρόμιο. Το πεζοδρόμιο εκείνων που οι φίλοι τους είναι μαύρα πουλιά. Είχε τουλάχιστον αυτή τη δικαιολογία. Δεν άντεξε. Και τη δικαιολογία πως τουλάχιστον προσπάθησε. Η Κατερίνα δεν έφυγε μόνη της. Η συγκεκριμένη κοινωνία την έδιωξε. Την εξόρισε στη χώρα των ποιητών. Αφού έζησε πρώτα όλη τη ζωή της έτσι ακριβώς. Στο απέναντι πεζοδρόμιο.

Λέω πως υπάρχουν αυτοκτονίες και αυτοκτονίες. Κι ας έχουν όλες το στίγμα του παθολογικού. Πες μου πρώτα πώς έζησε ο συγκεκριμένος άνθρωπος και έπειτα να δούμε και το πάθος που τον αποστράτευσε. Εκεί να δούμε και να κρίνουμε ποιος τελικά τον κατέβασε αφεαυτού του στον τάφο. Η ζωή που έζησε... Αυτή είναι το κλειδί! Αυτή και το αληθινό του ποίημα ακόμη και αν δεν είναι ποιητής. Ο θάνατος αυτό το απολυτήριο μάθημα παραδίδει. Πως δεν υπάρχει τίποτε πια. Μόνο το μεγάλο Τίποτε. Και όλα πια παγώνουν και γίνονται μόνιμα στους αιώνες.

Λέει, ο Λιαντίνης λέει, πως άφησε τα Ελληνικά και τη Γκέμμα για τους αιώνες που δε θα υπάρχει. Λάθος. Άφησε και όλη τη ζωή του πίσω. Και όσο αυτή η ζωή παραμένει αίνιγμα, ακόμη και οι τελευταίες της ώρες αν δεχτούμε πως αυτές έζησε εκείνο τον Ιούνιο του '98, κανένα σίγουρο συμπέρασμα δεν μπορούμε να βγάλουμε. Έξω από το ό,τι θέλησε να δημιουργήσει ένα αίνιγμα. Είναι δώρο αυτό; Για ποιον; Για ποιον συγκεκριμένο άνθρωπο;

Χτες, απομαγνητοφωνώντας την ομιλία του, πρόσεξα πολλά. Και θέλοντας και μη ο νους μου έβρισκε σε κάθε σειρά λόγια από τα βιβλία του. Τίποτε περισσότερο από τα βιβλία του δεν είπε εκεί. Ή πιο σωστά, είπε πολύ λιγότερα. Φυσικό δεν είναι; Γιατί λοιπόν τέτοιος ντόρος για την ομιλία αυτή; Που δεν ήταν καν η τελευταία...

Είναι όμως μια ομιλία προς στρατιωτικούς γιατρούς. Σκεφθείτε την αντίφαση. Την τονίζει και εκείνος που έκανε το προλόγισμα. Να υπηρετούν τη θεά Υγεία πού; Εκεί που ο πόλεμος θερίζει τις ζωές...

Και δείτε μετά τι λέει ο Λιαντίνης στην ομιλία αυτή για τον πόλεμο. Και τις θεωρίες του Φρόιντ. Η ορμή προς θάνατο, λέει, οδηγεί σε αυτοκτονίες και σε επιθετικότητα, πόλεμο δηλαδή. Και όμως αυτό το σκέλος ποτέ μέχρι σήμερα δεν το προσέξαμε. Ποτέ δε δώσαμε την πρέπουσα σημασία. Μόνο βιαστήκαμε να βγάλουμε το πόρισμα πως ο Λιαντίνης πήγε στο βουνό και ... καπούτ! Ε, λέω πως δεν του ταιριάζει κάτι τέτοιο. Λέω πως με όσα είπε και όσα έγραψε και όσα έζησε, αυτό το τέλος δεν συνάδει. Κάπου ανάμεσα στο ένα και στο άλλο χάθηκε η αλήθεια του. Εκεί ακριβώς που βλέπω να χάνονται και όλοι οι αληθινοί άνθρωποι τριγύρω μου. Ορμή για θάνατο που δεν οδηγεί ούτε σε αυτοκτονία ούτε σε επιθετικότητα και πόλεμο. Σ' αυτό το φοβερό μεταίχμιο. Στο ανάμεσα.......

Αυτοί που στη ζωή τους άκουσαν το ερώτημα:

"Δύνεσαι να μην αποκαρτερήσεις;"

Και αποκρίνονται:

ΝΑΙ!

Συνεχίζοντας στο μέτρο του ανθρώπου τον μεγάλο αγώνα. Σαν κυπαρίσσια... Στητά και με τα μεγάλα τους μάτια στραμμένα σε γη και ουρανό. Θλιμμένα για όσα βλέπουν κάτω. Άτρομα για τον κεραυνό που τους προορίζεται. Και όλο ψηλώνοντας τις κορφάδες τους. Προκαλώντας τους κεραυνούς. Εκείνα να δεχτούν το χτύπημα. Εκείνα να γλιτώσουν τους άλλους. Όπως συμβαίνει με όλα τα κυπαρίσσια...