Μήποτ΄ω δέσποιν΄επ΄εμοί

Η απόδοση είναι του Περικλή Πρεβελάκη . Πρόκειται, και θα το αναγνωρίσατε, για το ΕΡΩΤΑ ΕΣΥ από το ΜΕΓΑΛΟ ΕΡΩΤΙΚΟ του Μάνου Χατζιδάκι με τον Ψαριανό:

Θεϊκοί στίχοι, για θεούς γραμμένοι και θεϊκά μελοποιημένοι από το Μάνο. Κι ο Ψαριανός ιδανικός ερμηνευτής.

Κι από το Λιαντίνη:

.... για το Σεφέρη:

Παράθεση :

Ξυλάρμενος ο νέος είδε την "Παρισιάνα" να ξεπροβάλλει από το μινωϊκό ξημέρωμα της ζωής. Να ανασταίνει τα κινήματα ολόκληρου του θηλυκού γένους, που από τότε ησυχάζουν στη σιωπή του θανάτου, και να τον πλησιάζουν χορεύοντας. Πίσω από τον ερχομό της, όπως γίνεται πάντα για τις αληθινές καταστάσεις, ακολουθούσε κιόλας ο ίσκιος του φευγιού της.

Καθώς το αργυρό χρώμα της αγάπης θα διαλυθεί στον ορίζοντα, η εμπειρία της ραδινής οδύνης του έφηβου θα αρχίσει να μετασχηματίζεται στο τοπίο μιας ιδιωτικής μυθολογίας.

Ο Σεφέρης δε μίλησε άμεσα γι' αυτή τη γυναίκα. Και χωρίς τις πληροφορίες της αδερφής του θα αγνοούσαμε και το όνομά της.

Στα σημάδια όμως που άφηκε πάνω του αυτό το βίωμα μπορεί να διακρίνει κανείς το καταστάλαγμα της σοβαρότητας και της αρχοντιάς που με το πέρασμα του καιρού θα γίνουν τα κύρια γνωρίσματα της ζωής και του έργου του. Το ψυχικό μετάλλευμα που άντλησε από την εμπειρία εκείνη έγινε το βασικό υλικό στο φέροντα σκελετό του στοχασμού του. πολύ περισσότερο, όσο η σιωπηλή επιφάνεια αποσκεπάζει προσεκτικά κάθε είδους ερωτικά πυροτεχνήματα.

Η μυστική αφορμή, η dona velata στη γλώσσα του Σολωμού, έχει γονιμοποιήσει το λόγο της σε μια βασιλική χλιδή, που την εφρόντισε ο νόμος της αλλαγής των πραγμάτων.

Ύστερα από την Παρισιάνα, οι άλλες γυναίκες που θα αναφλέξουν την υπομονή της αφής του, ως την εποχή που θα παντρευτεί τη Μαρώ, χωρίς να χάνεται η υπαρκτική αυτονομία του καινούργιου, δε θα είναι παρά σταθμοί στην πορεία που χάραξε εκείνη η συνειδητοποίηση.

Ότι εκείνη η ερωτική αρχή σημάδεψε καθοριστικά το πνεύμα του φαίνεται από την τροπή σωφροσύνης που από την αρχή έλαβε η γενετήσια γνώση του. Οι στίχοι του Πίνδαρου που προτάσσει στον Ερωτικό Λόγο συγκαλύπτουν την πίστη του ότι το πλήρωμα της ερωτικής αναζήτησης δεν έχει τέρμα. Η θνητή Κορωνίδα, σύμφωνα με το μύθο του Πίνδαρου, ζήτησε να σβήσει τον πόθο της με κάποιο θνητό. Πέρα δηλαδή από κείνο που της πρόσφερε ο θεός. Και γι' αυτό απάτησε τον Απόλλωνα. Έτσι ανοηταίνει ο άνθρωπος. Γιατί κυνηγάει τα μάταια. Και προσπαθεί να ανταλλάξει την ανθρώπινη δυνατότητα με κάποια υπεράνθρωπη αδυνατότητα.

Με άλλα λόγια ο Πίνδαρος θέλει να ειπεί. Το μυστικό της ζωής, που εδώ ο άνθρωπος προσπαθεί να το κατακτήσει μέσα από την απόλυτη χαρά, μ' έναν έρωτα δηλαδή που υπερβαίνει και τα όρια του θεού ακόμη, δε θα το λύσει ζητώντας να φτάσει στο γαλαξία της Ανδρομέδας. Αλλά θα το λύσει ζητώντας να πλουτίσει τον πρωινό του περίπατο στον κήπο του με τη μόνιμη ηρεμία που θα του χαρίσουν οι διαλογισμοί του για το μακρυνό γαλαξία που δε θα φτάσει ποτέ. Τόσο μπορεί και τόσο του γράφτηκε. Γιατί, πέρα από τα μετρημένα λόγια του αρχαίου χορού,

παραμονεύουν τα παιδοκτόνα μαχαίρια της Μήδειας. Μόνο σαν πορεύεται μετρημένα ο έρωτας, καμία άλλη χαρά δεν έχει τη νοστιμιά της Κύπριδας.

Η πειθαρχία αυτή θα κοσμήσει τη γενετήσια ορμή και θα παιδέψει την ερωτική αγωγή του Σεφέρη στο ρυθμό μιας οργανωμένης σύστασης και μιας πλησμονής λιτής. Φιλοκαλείν στην ευτέλεια, που λέει ο αρχαίος σοφός. Και φιλοκαλείν χωρίς μαλθακότητα. Αυτή η στάση περί τα ερωτικά θα επηρεάσει καθοριστικά τη μορφή της έκφρασής του.

Θέλω να ειπώ κι εγώ με τη σειρά μου - από Ευριπίδη - Μάνο Χατζιδάκι και Σεφέρη - Λιαντίνη, επόμενος μεν αλλά με το δικαίωμα και μόνο του κοινού θνητού. Να στοχάζεται και να εκφράζει και τις δικές του σκέψεις δίχως βεβαίως να ξεπέφτει σε ύβρη προς τα ιερά τέρατα...

Για την αποθυμιά. Την ερωτική αποθυμιά. Και τα σαϊτέματα του έρωτα. Το χθαμαλόν αυτό πλάσμα που λέγεται άνθρωπος, από τι κινδυνεύει τελικά περισσότερο; Από τον έρωτα ή από το θάνατο; Όταν ο θάνατος έρθει, είπε ο σοφός Επίκουρος, εμείς δε θα είμαστε πια εδώ. Όταν όμως ο έρωτας μας βάλει στο στόχαστρο;

Αν λοιπόν για το θάνατο το φάρμακο είναι να δεχτείς πως όπως ένα κυπαρίσσι έτσι κι εσύ μια μέρα θα πεθάνεις, για τον έρωτα ποιο είναι το γιατροσόφι; Τα κυπαρίσσια δεν ερωτεύονται. Ούτε τα βουνά. Τι κάνουμε εδώ "μάγκα μου";

Περίπτωση πρώτη. Αφήνεσαι και τρως την πετριά κατακούτελα. Κι όπου σε βγάλει. Έρμαιον. Και ξυλάρμενο. Δεν ηνιοχείς. Κατρακυλάς σαν φορτηγό δίχως φρένα στην κατηφόρα και όπου σε βγάλει. Όπως χαρακτηριστικά και αισθαντικά περιγράφει ο σύγχρονος ερωτικός μας τραγουδοποιός:

Περίπτωση δεύτερη. Στο άλλο άκρο. Τραβάς γερά το χαλινάρι και πνίγεις κάθε ίχνος επιθυμίας. Κι ας λέει το άσμα δεν υπάρχουν άγγελοι σου λέω. Εσύ ακολουθείς βίον αγνόν και αμόλυντο.

Λέω πως το πρώτο αναλογεί σε ζωώδη συμπεριφοά. Το δεύτερο στον υπεράνθρωπο. Και λέω ακόμη πως ανάμεσα στα δυο στέκεται ο άνθρωπος.

Εκεί ακριβώς διακρίνω και τον άνθρωπο του Ευριπίδη. Βασανίζεται, υποφέρει, αλλά δεν αφήνεται. Πόσο όμως κάτι τέτοιο είναι εφικτό; Ο Ευριπίδης ούτως ή άλλως νοητικές εποπτείες έπλασε. Στην πραγματική ζωή όμως;